Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

5 8 -   § .  E lastik lik   kuchining  bajargan  ishi.

E la stik   d eform a tsiyalan gan   jism n in g  p o ten sia l 

en ergiyasi

Elastiklik  kuchining  bajargan  ishini  aniqlaylik.  Buning  uch un  

prujinaning  bir  u ch in i  m ahkam lab  q o'yib,  ikkinchi  uchiga  biror 

jism   biriktiraylik  (91-  a  rasm ).  Agar prujinaning jism   biriktirilgan

183

---

Ах.

b)

d)

91-  rasm.

uchini  Дх,  masofaga  surib,  prujinani  siqsak  (91-  b  rasm ),  u  holda 

jism ga  prujina  tom o n id an   ta ’sir  qiladigan  elastiklik  kuchi  paydo 

bo'ladi.  Prujina  o 'ram larin i  ko'ch irish da  elastiklik  kuchi  bajargan 

ish n i  a n iq la sh   u c h u n   p ru jin a n in g   jism   b irik tirilg a n   u c h i  A 

vaziyatdan  В vaziyatga  ko'chdi  deb  faraz  qilaylik  (91-  d  rasm).  Bu 

vaziyatda  prujinaning  c h o ‘zilishi  Дх2  ga  teng  b o'ladi.  D em ak, 

prujinaning  uchi  Дх,  — Дх,  m asofaga  ko 'chadi.  Ishni  hisoblashda 

elastiklik  kuchining  o'zgaruvchan  kuch  ekanligini  nazarga  olish 

kerak:  u  Дх  deform atsiyaga  chiziqli  b o g'liq  b o 'lib ,  ch o 'zilish  

noldan  Дх  gacha  o'zgarganda  kuch  noldan  Fel= — kA x  gacha 

o'zg aradi,  bunda  к —  prujinaning  bikrligi.  B inobarin,  A  nuqtada 

elastiklik  kuchi  F{  = — £Дх,  ga  teng  bo'lsa,  В  n u q tad a  bu  kuch 

F2 = —  kA x2  ga  teng  b o'lib  qoladi.  Shuning  u ch u n   Дх2 — Дх,  ga 

teng  ko'ch ishd a

o 'rta c h a   elastiklik  kuchi  ta ’sir  qiladi  deb  hisoblash  m um kin.  U 

holda  bu  kuchning  Дх,  — Дх,  k o'ch ish da  bajargan  ishi

*2 

k A*1  + A*2 

2