Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

5 7 -   § .  O g'irlik   kuchining  bajargan  ishi  bilan  p o ten sia l 

en ergiya  o 'zg a rish i  orasid agi  b og 'lan ish

Y erga  n isb a ta n   k o 'ta rilg a n   jism n in g   p o te n sia l  en ergiyasi 

b o 'lad i,  chunki  jism ning  energiyasi  jism   bilan  Y erning  o 'z a ro  

holatiga va o'zaro ta ’siriga bog'liqdir.

O d atd a,  Y er  sirtida  yotgan  jism ning  potensial  energiyasini 

nolga  teng  deb  olinadi.  Bu  holda  biror  balandlikka  ko'tarilgan 

jism ning  potensial  energiyasi  bu jism ning Yerga  tushishida  og'irlik 

kuchining  bajargan  ishi  bilan  o 'lch an ad i.

Jism  vertikal  bo'ylab  pastga  harakatlanganda  og'irlik  kuchining 

y o 'n alishi  ko 'chish  y o'n alish i  bilan  bir  xil  bo 'ladi.  Y er  sirtidan  h 

b a la n d lik d a g i  В  n u q ta d a n   Y e r  s a th id a n   h is o b la n g a n   h 7 

balandlikdagi  С nuqtaga  o'tishda jism ning  ko'chishi  A,  =   A — A, ga 

teng  (90-  rasm).  B unda  og'irlik  kuchining  bajargan  ishi

182

---

ш

ш

т

//

90-  rasm.

А = Ph{ = mg(h - h 2) = mgh -  mgh2  (121)

ifo d a d a n   a n iq la n a d i.  Bu  f o r m u la n i  (1 0 1 ) 

form ula  bilan  taqqoslasak,

Ep  = mgh 

( 122)

kattalik  Y er  sirtidan  h  balandlikka  ko‘tarilgan, 

y a’ni  og'irlik  kuchi  (gravitatsiya)  m aydonidagi 

jis m n in g   p o te n sia l  e n e rg iy a sin i  ifo d alay d i.

D em ak,  biror  balandlikka  k o ‘tarilgan  jism ning 

p o te n s ia l  e n e rg iy a si  jis m   o g ‘ir lig in in g   sh u  

balandlikka  ко ‘paytmasiga  teng  ekan.

(121)  form ula  o g ‘irlik  ku chinin g  bajargan 

ishi  bilan  jism   potensial  energiyasining  o 'z -  

garishi  orasidagi  b o g ‘lanishni  ifodalaydi.

A gar  h  >  h2  b o ‘lsa,  u  h o ld a  mgh  >  mgh2  va  A  >  0  b o 'la d i, 

binobarin,  og'irlik  kuchi jism ning  potensial  energiyasi  kamayishi 

hisobiga  ish  bajaradi.  Agar  h  <  h2  bo'lsa,  u  holda  mgh  <  mgh2  va 

A  <  0 bo'ladi.  Bunda  og'irlik  kuchiga  qarshi bajarilgan  ish  hisobiga 

jism ning  potensial  energiyasi  ortadi.

S hunday  qilib,  og'irlik  kuchining  bajargan  ishi jism   potensial 

energiyasining  kamayishiga  teng  bo ‘ladi.

(1 2 1 )  f o r m u la d a n   k o 'r i n a d i k i ,  g ra v ita ts io n   m a y d o n d a  

bajarilgan  ishning  kattaligi  bosib  о ‘tilgan  yo ‘Ining  shakliga  bog ‘liq 

bo ‘Imay,  fa q a t  y o ‘Ining  oxirgi  n u qtasi  boshlang'ich  nuqtasiga 

nisbatan  q anday  balan dlikd a   joylashganligiga  b o g ‘liq  bo'ladi. 

Bajargan  ishi  yo 'l  shakliga  bog'liq  bo'lm aydigan  kuchlar potensial 

(yoki  konservativ)  kuchlar,  bu  k u ch lar  m aydoni  esa  potensial 

maydon  deyiladi.  B inobarin,  og'irlik  kuchi  potensial  kuch,  uning 

m aydoni  esa  potensial  m aydon  bo'ladi.