Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

1 1 4 -  § .  Issiq lik   balansi  ten glam asi 

1Я5‘ rasm-

Massasi  m v  solishtirm a  issiqlik sig'imi  c{  bo'lgan  kalorim etiga 

massasi  m 2,  solishtirm a  issiqlik  sig'im i  c

2

  b o 'lg an   suv  solingan 

b o 'lib ,  kaforim etr  bilan  suvning  b o sh lan g 'ich  tem p eratu rasi  Tx 

bo'lsin.  U nga  massasi  m,  tem p eraturasi  T2,  solishtirm a  issiqlik 

sig'im i  с  b o 'lg an   qizitilgan  te m ir  b o 'lagin i  tushirsak,  b ir  oz  vaqt 

o 'tg an d a n   keyin  suvli  kalo rim etr bilan  tem im in g  tem peratu ralari 

tenglashib,  issiqlik  m uvozanati  holati  qaror  topadi.  Bu  vaqtda 

sistem aning  tem peratu rasin i  T  deb  belgilaym iz.  R avshanki,  Tx  < 

<  T < T 2  b o 'lad i.

Tajribada  aniqlanishicha  (  aniqrog'i,  energiyaning  saqlanish 

qonuniga k o 'ra),  issiqroq jism   chiqargan  issiqlik  m iqdori  sovuqroq 

jism olgan issiqlik miqloriga teng bo'ladi.  Kalorimetming olgan issiqlik 

miqdori

Q{  =  m lc l  (Г — 7J), 

suvning olgan  issiqlik  miqdori

Q2  =  m2c2  (T — T{),

tem irning bergan  issiqlik  m iqdori

Q  =  тс  ( T  — T)

bo'ladi.  D em ak,  issiqlik m uvozanati holati qaror topganda qizitilgan 

tem ir  T,  dan  T gacha  sovib,  Q issiqlik  m iqdorini  kalorim etr bilan 

suvga  beradi.  N atijada  ular  isib,  tem peraturalari  Tx  dan  T   gacha 

ko'tariladi.  Bunda quyidagi tenglik o'rinli bo'ladi:

345

---

Ql  +   Q2  =  Q 

(56)

(56) tenglama  issiqlik balansi tenglamasi deb ataladi.  Bu tenglamaga 

Q,  0,  va  Q2  ning qiymatlarini  qo'yib,  quyidagi  ifodani  hosil qilamiz:

« ,с ,  ( T— Г,)+ m 2c2  ( T— T{) =  тс  ( T - T ) .  

(57)

B iror  jism n in g ,  m asalan ,  y u q o rid a  k eltirilg an   te m irn in g  

s o lis h tirm a   issiqlik  sig ‘im i  (c )  n o m a ’lu m   b o 'ls a ,  uni  (

57

) 

tenglam adan  quyidagicha topish  mum kin:

m\C\ (7’-7;) + m2c2 (r -7 1 )  _  (m,c,  + m1c2){ T -T [) 

m (T 2- T )  

rn(T2- T )

Bu  ixtiyoriy  jism ning  solishtirm a  issiqlik  sig'im ini  topish  form u- 

lasidir.

K o‘p  jism lar  o 'rtasid a  b o 'lad ig an   issiqlik  alm ashinuvining 

um um iy holda issiqlik balansi tenglamasi  quyidagicha yoziladi:

<2,+  Q2+  Q

3

  +   ...  =  

0

, 

(59)

bu yerda  Qt ,  Q2,  Qv   ...  sistem adagi jism larning olgan  yoki  bergan 

issiqlik  m iqdorlari  bo'lib,  ularning algebraik yig'indisi  nolga teng.