Sho‘rchi tuman bo’limiga qarashli 14-umumiy o’rta ta’lim

Jismning mexanik harakati deb, uning boshqa jismlarga nisbatan fazodagi vaziyatining vaqt o‘tishi bilan o‘zgarishiga aytiladi.

Odatda, jismning vaziyati yerga nisbatan o‘zgarmasa, u tinch turibdi, deymiz. Aslida, jismning tinch yoki harakat holati nisbiydir. Qayiqda o‘tirgan odam qayiqqa nisbatan tinch holatda bo‘lsa, daryo qirg‘og‘iga nisbatan harakatda bo‘ladi. Yerdagi barcha narsalar go‘yoki tinch turganga o‘xshaydi. Lekin ular Yer bilan birga Quyosh atrofida aylanadi, ya’ni harakatda bo‘ladi.
Ma’lum tezlikda ketayotgan poyezd ichida yurib ketayotgan odam vagonga nisbatan kichik tezlikda harakatlansa, tashqaridagi temiryo‘l relsiga nisbatan katta tezlikda harakatlanayotgan bo‘ladi. Bu odam tezligi turli jismlarga nisbatan turlicha bo‘ladi. Boshqa jismlar bo‘lmasa, yakka bir jism tezligi haqida biron bir fikr yuritish mumkin emas.

Harakatning nisbiyligini hisobga olish uchun «sanoq jism» tushunchasi kiritiladi. Masalan, odam va avtomobillarning harakati yoki tinch holati Yerga nisbatan olinadi. Bu holda Yer – sanoq jism hisoblanadi. Atrofimizdagi barcha jismlarning tinchlik holati yoki mexanik harakati ana shunday sanoq jismlarga nisbatan qaraladi. Agar Yerning Quyosh atrofidagi harakati qaralayotgan bo‘lsa, Quyosh sanoq jism bo‘ladi.
Jismning harakati yoki tinch holati qaysi jismga nisbatan kuzatilayotgan bo‘lsa, o‘sha jism sanoq jism deb ataladi.
Yo‘lda ketayotgan avtomobil, poyezd va boshqalarning harakatida sanoq jism sifatida Yer shari o‘rniga uning sirtida qo‘zg‘almas holatda joylashgan bino, daraxt kabilarni olish mumkin. Masalan, avtomobilning harakati yo‘l yoqasidagi daraxtga nisbatan kuzatilayotgan bo‘lsa, ayni paytda shu daraxt sanoq jism deb olinadi.
Masalan, velosiped uydan chiqib, 30 daqiqada shimol yo‘nalishida 5 km masofani bosib o‘tgan bo‘lsin. Bunda velosipedning uyda bo‘lgan tinch holati ham, yo‘ldagi harakati ham Yerga nisbatan qaraladi. velosiped uchun Yer qo‘zg‘almas bo‘lib, sanoq jism hisoblanadi.
Biz, ayrim jismlar harakatini koʻz bilan yaqqol kuzatishimiz mumkin, ammo ayrim jismlar harakat yoki holatini darhol koʻrishning iloji yoʻq. masalan, oʻsimlik va ayrim kichik organizmlarning harakat va holatini vaqt oʻtishi natijasidagina koʻrib, xulosa qila olamiz. Chunki ularning ham doimgi holati harakat natijasida oʻzgarib boradi va koʻzga koʻrinmas jarayonlarni amalga oshiradi.