Shopulatova nasiba umirovna said ahmad asarlarining leksik-stilistik

Hikmatli so’zlar (aforizmlar) va maqollar 
Aforizm grekcha so’zdan olingan bo’lib, aphorismos – qisqa, hikmatli
so’z
1

ma’nolarini anglatadi. Hikmatli so’zlarga adabiyotlarda turlicha ta’riflar 

berib o’tilgan:

1. Aforizm – aniq va ixcham ifodalanib, tugal fikrni anglatuvchi
hikmatli so’zlar;
2

2. Aniq va ixcham shaklli, chuqur mazmunli, muallifi aniq gap;

3

3. Ma’lum shaxslar tomonidan aytilgan yoki asarlarida ishlatilgan

ixcham, ma’nodor, ishlatishga qulay va quyma fikrlardir.
4

Adabiyotshunos olim Z.Toshpo’latov o’z tadqiqotida aforizmlar tabiati 

haqida bildirilgan turlicha qarash va mulohazalarning ma’lum sabablarini

ko’rsatib o’tadi: 
Birinchidan, ushbu janr dunyo xalqlarining barchasida mavjud va ular
haqida jahon paremiologiyasida turlicha fikr-mulohazalar bildirilgan. 
Ikkinchidan, aforizmlarning badiiy shakli masalasida yagona hukmron
fikr, yagona konsepsiya yo’q. 
Uchinchidan, ko’pchilik olimlar aniq muallifga ega bo’lgan chuqur
mazmunli, ixcham ifoda shakliga ega bo’lgan hikmatli gaplarni aforizm deb 
hisoblasalar, ayrimlar aniq muallifga ega bo’lmagan qanotli iboralarni ham
ushbu janr tarkibiga kiritadilar.
5

Nutqqa tayyor holda olib kirish mumkin bo’lgan bunday so’zlarni Said 

Ahmad asarlarida ham uchratdik: Ezmaligim uchun kechirasizlar, Alisher

Navoiyni qariganda o’qish kerak ekan. Hozir muk tushib Navoiyni

o’qiyapman. Mana eshiting, u nima deydi: “Oqil kishi rostdan o’zgani

demas, hamma rost ham degulik emas”. Eshityapsizmi, aqlli odam faqat 

rost gap aytadi, lekin rost ekan, deb hamma gapni ham aytavermaslik
1
Homidiy H, Abdullayeva Sh, Ibrohimova S. Adabiyotshunoslik terminlari lug’ati. T.: “O’qituvchi”, 1967, 

35b
2

Homidiy H, Abdullayeva Sh, Ibrohimova S. Adabiyotshunoslik terminlari lug’ati. T.: “O’qituvchi”, 1967, 

35b
3

Hojiyev A. Tilshunoslik terminlarining izohli lug’ati. T.: “Fan”, 2002, 144b 

4
Yo’ldoshev M. Badiiy matn va uning lingvopoetik tahlilli asoslari. T.: “Fan”,2006,54 b 

5
Toshpo’latov Z. Aforizmlarning janr xususiyatlari va badiiyati. : Filol.fanlari nomzodi…diss.avtoref. –

T., 2006, 8b

---

34

kerak, deydi. Ko’rdingizmi, Usmonov shu yerda yoshligiga borib, aytish 

shart bo’lmagan gaplarni ham aytib yubordi, buning uchun uni kechirish

kerak. U keyin o’zini o’nglab oladi. (“Jimjitlik”, 11- bet). 
O’zbek xalq donishmandligi mahsuli bo’lmish maqollarga 
adabiyotlarda quiyidagicha ta’rif berilgan: 

1. Grammatik jihatdan tugallangan fikrni bildiruvchi, kichik,

ixcham, o’tkir mazmunli, ko’chma ma’noda yoki ham ko’chma ma’noda
ham o’z ma’nosida qo’llanadigan hikmatli xalq iboralaridir;
1

2. Chuqur ma’noli, tuzilishi gapga teng, alohida ritmik-melodik

xususiyatlarga ega bo’lgan folklor janri;
2

3. Turmush tajribalari zaminida tug’ilgan va xalq donoligini 

ifodalagan qisqa, ko’pincha she’riy shakldagi hikmatli so’zlar, chuqur

ma’noli iboralar;
3

4. Grammatik jihatdan tugallangan fikrni bildiruvchi, o’tkir 

mazmunli, faqatgina ko’chma ma’noda ishlatiluvchi qisqa, ixcham xalq
hikmatlari
4

Adib asarlarini o’rganish jarayonida ham bir qancha o’rinlarda xalq

donishmandligining mahsuli bo’lmish pand-nasihat ruhidagi purma’no
maqollarni uchratdik:–Yetim qo’zi asrasang og’zi burning moy yetar, yetim