Shopulatova nasiba umirovna said ahmad asarlarining leksik-stilistik

Oblast partiya konferensiyasida so’z olib, hozirgi rahbarimiz

ministr Luqmonovning yolg’on-yashiq gaplariga ishonib, yaxshi-yaxshi 

odamlarni badnom qilayotganini, Respublikada yangi bir shaxs paydo 

bo’lganini aytdi. (“Jimjitlik”, 10b). Ushbu misoldagi oblast leksemasi o’rnida
hozirgi kunda viloyat, ministr leksemasi o’rnida vazir leksemalari iste’mol 
doirasidadir.
Yuqoridagi misollardagi arxaik so’zlar muayyan davrning yozma
uslubini ifodalashda va qahramonning nutqiy xarakteristikasini berishda
uslubiy vosita sifatida xizmat qilgan. 
Eskirgan so’zlarning yana bir turi tarixiy so’zlar bo’lib, ular istorizm
termini bilan ham yuritiladi. Istorizmlar orqali ifodalanadigan tushunchalar 
iste’mol doirasidan chiqib qolgan bo’ladi. Istorizmlar o’zlarining
ekvivalentlariga (yangi so’zlariga) ega emas. 
Istorizmlar eskirgani va iste’moldan chiqib qolgani jihatdan arxaizmga
o’xshasada, biroq bunday so’zlarning farqlari ham mavjud: 
1. Arxaizmlar orqali ifodalanadigan narsalar mavjud bo’lsa, istorizmlar
orqali ifodalanadigan predmetlar yo’qolgan bo’ladi. 
1
Pinxasov. Hozirgi o’zbek adabiy tili. Leksikologiya va frazeologiya. “O’qituvchi”. – T , 1969y, 41b

2
Sayfullayeva R va boshqalar. Hozirgi O`zbek adabiy tili.Toshkent: 2009. 121-bet 

---

55

2. Arxaizmlarning ekvivalenti mavjud bo’lib, u shu bilan (yangi so’z
yoki sinonimi bilan) ifodalansa, istorizmlarning ekvivalenti 
bo’lmaydi. 

3. Arxaizmlar davrlar o’tishi bilan passiv so’zdan aktiv so’zga

aylanishi mumkin, istorizmlar esa bunday xususiyatga ega emas.
1

Bunday so’zlar ham badiiy matnda o’tmish voqeligini real tasvirlash 

maqsadida ishlatilib, yozuvchi asarlari tahlili jarayonida ham istorizmlarni

uchratdik: 


1. Obkomning birinchi kotibi O’tbosarov bundan 4 yil oldin 

pensiyaga chiqqan. Lekin partiya uchyotini ko’chirib olib

kelmagandi. (“Jimjitlik”, 10b).

2. Darhaqiqat, oblast selxoztexnika birlashmasi boshlig’I Abdug’ani 

Ismoilov sovxoz nimani so’rasa yo’q demay berardi. (“Jimjitlik”, 

28b) 

3. U qachonlardir Toshkentda zooveterenariya texnikumida o’qigan,