Shomaksudova, M. Israil \ oav da yozma matn. Nutq va munozara

K o‘rsatma  berish  vazifasi: 
Kundalik  turmushning,  ishlab  chiqarishning 
muliini  sohalari  bilan  bogiiq  zarur  masalalar  ko'taiib  chiqilgan  maqolalar 
sailavhasi o'quvthiga ma’lum yol~yo‘riqlcir, kolsatmalar berish, undash, safarbar 
etish  vazifasini ;bajaradi.  Gazetxonlarga  qilinish  zarur  boigan  ishlarni  eslatadi, 
ularni shunga safarbar etishga xizmat qiladi. Masalan,  «Mezon dunyo» gazetasida 
chop etilgan:  “Qotil boiib yaralmaydilar!”, “Ayol ichkilikka o‘rganmasin!”, Gripp
38

---

yuqumli  kasallik!”,  “Sog‘lig‘ingiz  haqida  o‘ylang!”,  “Patriotlar  ko‘payaversin!” 
deb nomlangan maqolalar.
Bu xil sarlavhalar, odatda, undov va buyruq gaplar tarzida kelib, o‘ziga xos 
shior, chaqiriq sifatida bo‘ladi. Ular nmurmy sarlavha vazifasida keng qo‘llaniladi.
Tashvia  qilish  vazifasi:  Gazeta  sarlavhalarining  o‘ziga xos  vazifalaridan 
biri tashviq qilishdir.  Chunki  sarlavha anglatgan xabar, odatda, ma’lum maqsadga 
yo‘naltirilganligi bilan ajralib turadi.
Murojaat qilish vazifasi:  Gazeta uslubida sarlavhalar gazetxonga bevosita 
murojaat  qilish,  o‘quvchini  suhbatga  tortish  (go‘yo  tinglovchi  bilan  yuzma-yiiz 
suhbatlashayotgandek) vazifasida ham keng ishlatiladi. Bu o‘quvchi bilan bevosita 
aloqa  bog‘lashga,  yaqin  munosabat  o‘rnatishga  xizmat  qiladi.  Bundan  vazifa 
bajargan  sarlavhalarda  gazetxonni  suhbatga,  axborotni  o‘qishga  tayyorlash, 
diqqatini o‘ziga tortish xususiyati bo‘ladi.
Izohlash  vazifasi:  Matnning  nomi  sarlavha  hisoblanadi.  Lekin  gazetada 
rukn  va  umumiy  sarlavhalar,  yordamchi  va  ichki  sarlavhalar  ham  qo‘llaniladi. 
Hajm jihatdan  ancha katta  bo‘lgan matnlar  sarlavhasi mazmunni  qisqacha tarzda 
bo‘lsa ham  to‘la  ochib berolmaydi.  Matndagi  asosiy nuqtalami  ajratib  ko'rsatish 
maqsadida  ichki  sarlavhachalardan  foydalaniladi.  Bunday  sarlavhachalar  o‘ziga 
xos izoh, ixcham konspekt vazifasini ham bajaradi.  Masalan:  Ma’naviyat kunlari 
rukni  ostida berilgan  “Musiqa  va jurnalistika” maqolasi.  Tariximizni  o‘rganamiz 
rukni  ostidagi  “Chag‘oniyon  avliyosi”  nomli  maqola.  OITS  tarqatuvchi  virus 
hujum  qilishdan  to‘xtamaydi  rukni  ostidagi  “OITS  qanday  yuqadi?”  nomli 
maqola.
Bu  tarzdagi  sarlavhachalarga  ajratilgan  matnlar  ba’zan  bir  butun  sahifani 
egallashi mumkin.  Masalan “Ona qomidagi nola”  hikoyam  gazetaning  butun bir 
sahifasini  ishg‘ol  qilgan  va  sarlavhachalarga  ajratib  berilgan.  Ular  maqola 
mazmunining,  matnda  qalamga  olingan  asosiy  g‘oyani,  mavzulaming  qisqa 
konspekti ham  sanaladi. Bu xususiyat ichki sarlavhalaming barchasini bir o‘rinda 
oldinma-ketin tartib bilan berilganda juda aniq ko‘rinadi.
39

---

Sarlavhalaming  vazifalarmi  o‘rgamshmng  tez  usuli  mavjud:  (HEADS  -  
sarlavha so'zmmg  harflari ta’rifida keltirilgan).
H =  Highlight the latest news, introduce stories and focus attention on what 
is  interesting  and/or  important  in  an  article  (oxirgi  yangiliklami  ajratib  olish. 
Maqoladagi eng qiziq va muhim jihatlarga e’tibor qaratish).
E =  Entice readers  with interesting  or important facts.  Sometimes this  can 
be  done  by  not  fully  explaining  the  story  yet  (Qiziq  va  muhim  faktlar  orqali 
o‘quvchini  o‘ziga  jalb  qilish.  Ba’zida  o‘quvchini  qiziqtirish  uchun  sarlavhada 
axborot to‘liq berilmaydi.).
A  = 
Advertise  significant  stories  by  their  size  and  position.  Bigger 
headlines  are  normallyplaced  at  the  top  of each  page  where  the  more  important 
stories  are  to  be  found  (Salavhalaming  qaysi  sahifada  va  qanday  hajmda 
joylashgani  ham  ahamiyatga  ega.  Muhim  maqolalaming  sarlavhalari  odatda 
gazetaning har bir sahifasining boshida joylashtiriladi.).
D  =  Decorate  pages  with  varied  typography,  break  up  the  boredom  of 
unchanging textand make  each page more readable (Sahifalami  har xil  tipogiafik 
bezaklar  bilan  bezatilishi  bir  xillikni  yo‘qatib,  o‘q a i   uchun  qulaylik  yaratib 
beradi.).
S =  Summarise key elements of the story (usually based on facts mentioned 
in the lead).
(Kalit unsurlar maqolada berilgan faktlarga asoslangan boiishi kerak.)9