Shomaksudova, M. Israil \ oav da yozma matn. Nutq va munozara

Sarlavha turlari
Sarlavhaning 4 turi mavjud;
1. 
Hamma  so‘z  bosh  harfli  sarlavhalar  -   hozirgi  kunda  bunday  turi 
ilgariga  qaraganda  kamroq  qollaniladi.  Chunki  ulami  o'qish  va  tushunish  qiyin. 
Ayniqsa ular uzun va bir nechta sahifaga joylashgan bo‘lsa.
Colin Macfarlane.  Hit the HeadlinesExriting joum alism activities forimproving writing  and thinking skills.  © 
2012 P  145.
40

---

2. 
Markaziy  (bosh)  va kichik  sarlavhalar uzoq  vaqt  davomida  qo‘llanib 
kelingan.  Uning  tarkibidagi  har  bir  so‘z  bosh  harflar  bilan  yoziladi.  Yordamchi 
so‘z va bog'Iovchilardan tashqari.
3. 
Tepadan pastga  yoziladigan  sarlavhalar turlari.  Oxirgi  paytlarda ko‘p 
tarqalgan  tur  hisoblanadi.  Chunki  bunday  usul  terish  uchun  juda  qulay  va 
noan’anaviy  ko‘rinadi.  Ko‘pincha  internet  saytlarida  bunday  sarlavhalardan 
foydalaniladi.
4. 
Sarlavha  maqolaning  tagida  berilishi.  Bunda  gazetaning  umumiy 
uslubiga qarab emas, urf (moda)ga kirganligi uchun qo'llaniladi.10
Gazeta  sarlavhalarini  kuzatish,  ularning  tuzilishi  jihatdan  so‘z,  so‘z 
birikmasi  va  gap  shakllaridagi  ma’lum  bir  andozalardan  iboratligini  ko‘rsatadi. 
Shunga  ko‘ra  gazeta  sarlavhalari  so‘z  shaklidagi.  birikma  shaklidagi  va  gap 
shaklidagi sarlavhalarga guruhlanadi.
Sarlavhalaming  tuzilishga ko‘ra  bu  turlari  odatdagi  so‘z,  so‘z birikmalari 
va  gaplardan  qo‘llanishda  o‘ziga  xos  xususiyatlarga  egaligi  bilan  ajralib  ham 
turadi.  Chunki  sarlavha  muayyan  bir  matnning  nomi  sifatida  odatdagi 
me’yorlardan farq qiladi.
So‘z-sarIavhalar.  So‘z-sarlavhalar  grammatik  jihatdan  shakllangan  yoki 
shakllanmaganiga ko'ra erkin so‘z sarlavhalar va bog‘li so‘z sarlavhalar ajratiladi. 
Erkin  so‘z sarlavhalar ma’lum bir  grammatik shaklga ega emas.  So‘z sarlavhalar 
nominativ  gaplami  yodga  soladi.  Misollar:  «Intizorlik»,  «То‘у»,  «Sarchashma», 
«Qochqinlik» v.b.
So‘z  sarlavhalami  faqat  oddiy  nomlash,  atashgina  bo‘lib  qolmay,  asaming 
o‘ziga  xos  umumlashma  timsoli  (obraz  simvoli)  sifatida  ham  qatnashar  ekan. 
Bunda  sarlavha  tilga  olinayotgan  narsa,  hodisaga  xos  belgilarni,  xususiyatlami 
guruhlab  umumlashtiradi,  eng  muhim  yetakchi  belgini,  xususiyatni  ajratib  olib 
chiqadi11.