Shohjahon normurodov

TO‘LDIRUVCHI
Gapning fe’l bilan ifodalangan biror bo‘lagiga boshqaruv yo‘li bilan bog‘langan, kimni?, nimani?, qayerni?, kimga?, nimaga?, kimda?, nimada?, kimdan?, nimadan?, kim uchun?, nima uchun?, kim haqida?, nima haqida?, kim bilan?, nima bilan? kabi so‘roqlarga javob bo‘luvchi ikkinchi darajali bo‘lakka to‘ldiruvchi deyiladi.
To‘ldiruvchi quyidagi so‘zlar bilan ifodalanadi:
ot: Dilshod maktubni xolasiga berib, ko‘chaga chiqib ketdi;
olmosh: Mayli-da, kimgadir yoqsa, yoqmasa, ularga qo‘shilib yig‘lasharmidik. (M.Yusuf);
harakat nomi: Uning kulib boqishlarini bir zum ham unutmayman.
Otlashganda:
sifat: Yaxshiga qora yuqmas, yomonga el boqmas;
son: Beshni beshga qo‘shsak, o‘n bo‘ladi;
sifatdosh: Bilmagandan bilgan yaxshi, to‘g‘ri ishni qilgan yaxshi;
taqlid so‘z: Taqir-tuquringni yig‘ishtir;
undov so‘z: Ohimni eshit
modal so‘z: Yo‘qni yo‘q deydi, borni bor deydi.
To‘ldiruvchi birikma holida bo‘lishi mumkin: Men uning go‘zal siymosida qalbim ko‘zgusini, visol orzusini, umidim gulshanini ko‘rardim.
Erkin birikma bilan ifodalangan murakkab to‘ldiruvchi gap mazmunini to‘ldirish, oydinlashtirish vazifasini bajaradi.
Belgili yoki belgisiz tushum kelishigidagi to‘ldiruvchi vositasiz to‘ldiruvchidir. Tushum kelishigidan boshqa shakldagi to‘ldiruvchi vositali to‘ldiruvchi sanaladi.
Kimni? nimani? so‘rog‘iga javob bo‘ladigan so‘zlar bilan birikma hosil qiladigan fe’llar o‘timli fe’llardir.M: eshikni yopmoq, kitobni o‘qimoq kabi.
Hokim so‘zning kimga? nimaga? kimdan? nimadan? kim uchun? nima uchun? kim haqida? nima haqida? kim bilan? nima bilan? kabi so‘roqlarga javob bo‘lib keladigan kengaytiruvchilari vositali to‘ldiruvchilar deyiladi.
Vositali to‘ldiruvchi jo‘nalish, chiqish, ba’zan o‘rin-payt kelishiklari qo‘shimchalarini yoki uchun, bilan, orqali, xususida, to‘g‘risida kabi ko‘makchilarni olgan so‘zlar (yoki so‘z birikmasi)
bilan ifodalanadi.M: 1. Bu kitobni ukamga oldim. 2. Kutubxonachi yangi kitoblardan gapira boshladi. 3. Kechada o‘tmish voqealaridan bahs ketdi. 4. Xat qizil qalamda yozilgan edi. 5. Mufassal hisobotni pochtadan yuboraman. 6. Qishloqqa avtobusda ketadigan bo‘ldim. 7. Sayohat vaqtida ko‘rganlarimdan batafsil gapirdim.