Shohjahon normurodov

TOPSHIRIQ-5. Ko‘chirma gap va muallif gapini aniqlab, tinish belgilarini qo‘yib, ko‘chiring.
1. Odob o‘rgatsalar, quloq sol deydi Yusufiy Birov odob o‘rgatsa, o‘rganmagan kishi hayvon kabidir. 2. Alisher Navoiy deganlar Befoyda so‘zni ko‘p aytma va foydalig‘ so‘zni ko‘p eshiturdan qaytma. 3. Navbat o‘ziga kelganda, ayvondan turib Maxdum baqirdi Ra’no, akangning qo‘liga suv quy! (Abdulla Qodiriy) 4. Ha dedi Nafisa qat’iy qilib aytmoqchi emas edim, endi aytadigan bo‘ldim. (Asqad Muxtor) 5. Biz tinchlik daraxtini ekdik. Uni endi do‘llardan, bo‘ronlardan asrashimiz kerak deydi Muhammad Ali. 6. Millatlarni elatlarni deydi M. Ulug‘ova buyuk do‘stlik birlashtiradi. 7. Donolar deydi bolaga mehrni buyruq bilan singdirib bo‘lmaydi. 8. Odamlarning manfaatiga kelsak bu narsa mustaqillikdan keyin chinakamiga ustuvorlik kasb etdi deydi Anvar Obidjon.
ESLATMA:Ko‘chirma gaplar alohida abzas ko‘rinishida yangi qatordan emas, balki muallif gapi bilan ketma-ket bir qatorda berilgan bo‘lsa, qo‘shtirnoqqa olinadi: Muning ustiga yana ta’na ham qilib qo‘ydi: «Kim olardi endi u kampirni?» (Cho‘lpon)
Agar ko‘chirma gap alohida abzas ko‘rinishida yangi qatordan berilgan bo‘lsa, qo‘shtirnoqqa olinmaydi va uning boshlanishi oldidan tire qo‘yiladi, bu ko‘pincha dialog nutiqda uchraydi:
Shunda keksa olim dedi:
– O‘g‘lingizning dunyoda tengi bo‘lmaydi. (O‘.Umarbekov).
KO‘CHIRMA VA O‘ZLASHTIRMA GAPLAR
Nutq jarayonida so‘zlovchi o‘zi bevosita kuzatgan, bilgan voqea va hodisalar haqida axborot beribgina qolmasdan, o‘zgalardan eshitgan voqea-hodisalarni ham bayon qiladi. Ko‘pincha so‘zlovchi nutq jarayonida o‘z fikrini dalillash uchun buyuk shaxslarning gaplarini aynan keltiradi. Yoki ma’lum shaxs xarakterini ochish uchun shu shaxs bayon qilgan gaplardan foydalanadi. Bunday gaplar o‘zganing gapi sanaladi.
Ba’zan o‘zganing gapi aynan keltirilsa, ba’zan u so‘zlovchi tomonidan shaklan qayta tuzilib, o‘zining gapi shaklida beriladi. O‘zganing gapidan ikki xil yo‘l bilan foydalaniladi: 1) o‘zganing gapi hech o‘zgarishsiz nutqqa tayyor holda olib kiriladi; 2) o‘zga gapning mazmuni saqlangan, ammo shakli o‘zgartirilgan holda nutqqa olib kiriladi. Ularning birinchisi ko‘chirma, ikkinchisi o‘zlashtirma gap sanaladi.