Shohjahon normurodov

Bilib oling. Hech bir o‘zgarishsiz nutqqa olib kirilgan o‘zganing gapi ko‘chirma gap, mazmuni saqlanib, shakli o‘zgartirilgan o‘zganing gapi esa o‘zlashtirma gap hisoblanadi.
TOPSHIRIQ-6.Avval ko‘chirma gapli qo‘shma gaplarni, so‘ng o‘zlashtirma gaplarni ko‘chiring.
1. O. Hojiyeva xalqni og‘ir sinovlar, mashaqqatlar, ulug‘ o‘zgarishlar jipslashtirishini, uning kuch-qudratini imtihon qilishini yozadi. 2. Amakim bizga uqtirdi: «Bir-biringiz bilan ahil bo‘linglar!». 3. G‘afur G‘ulom Erkin Vohidovning mudragan aruzni uyg‘otib yuborganini, uni arab, fors so‘zlaridan tozalab, sof o‘zbek g‘azalini yaratayotganini gapirdi. 4. Abdulla Qahhor jilmayib: «Odamzod hasad qilmasligi kerak. Havas qilishi kerak. Havas qilgan odam murodiga yetadi», — dedi.
KO‘CHIRMA GAPLARNI
O‘ZLASHTIRMA GAPGA AYLANTIRISH
Ko‘chirma gap quyidagi shakliy o‘zgarishlar yo‘li bilan o‘zlashtirma gapga aylantiriladi:
a) darak gap shaklidagi ko‘chirma gap kesimi tushum kelishigidagi sifatdosh yoki harakat nomi bilan ifodalangan to‘ldiruvchiga, egasi qaratuvchi aniqlovchiga aylantiriladi. Muallif gapining kesimi vazifasidagi dedi so‘zi aytdi so‘zi bilan almashtiriladi. Muallif gapining egasi o‘zlashtirma gap egasi bo‘lib gap boshida keladi. Masalan, «Yoshlarimiz istiqboli porloq»,— dedi o‘qituvchimiz. // O‘qituvchimiz yoshlarimiz istiqbolining porloqligini aytdi.
b) so‘roq, buyruq shaklidagi ko‘chirma gaplar darak shakliga aylantiriladi. Masalan, «Salima qanday o‘qiyapti?» — deb so‘radi onasi. // Onasi Salimaning qanday o‘qiyotganligini so‘radi.
d) ko‘chirma gap tarkibidagi undov, kirishlar tushirib qoldiriladi. Undalma chiqish kelishigidagi to‘ldiruvchiga aylantiriladi.
TOPSHIRIQ-7.Ko‘chirma gaplarni o‘zlashtirma gaplarga aylantiring va ular o‘rtasidagi farqlarni ayting.
1. Qadimgilar demishki: «O‘z uyim — o‘lan to‘shagim». 2. «Kamgaplik, — deydi H. Olimjon, — donolik yo‘lining boshlanishi». 3. Behbudiy: «Maktab dunyo imoratlarining eng muqaddasi va qadrlisidir», — deb yozadi. 4. «So‘z qolip, fikr uning ichiga quyilgan g‘isht», — deb yozadi A. Qodiriy. 5. «Ornomus uchun kurash bolalikdan boshlanadi», — deydi Tog‘ay Murod. 6. Donolar deydiki: «Vaqting ketdi — baxting ketdi». 7. Balli, Ra’no, — dedi Solih mahdum. (Abdulla Qodiriy) 8. Seni ilgari ko‘rmagan edim-ku,
qayerliksan, — deb so‘radi u. (Mirkarim Osim) 9. Keldik, — dedi Ochil kulib. (S. Barnoyev) 10.Olcha juda serob, avval tatib yenglar, keyin terasizlar, — dedi bir mo‘ysafid. (Oybek)