Шодиев Т. Ш., Ишназаров А. И., Алимов Р. Х. ИҚтисодий ўсишнинг математик

Кўрсаткичлар 
Шартли белгилар 
Миқдор 
1.Ялпи миллий маҳсулот 
«Минус», амортизация 
ЯММ 
А 
100 
8 
2. Соф миллий маҳсулот 
«Минус», бизнесдаги эгри солиқлар 
СИМ 
92 
12 
3. Миллий даромад 
«Минус»- ижтимоий суғурта тўловлари 
- даромад (фойда) солиғи 
- тақсимланмайдиган даромад (фойда) 
«Плюс» + трансферт тўловлари 
МД 
80 
-14 
-10 
-12 
+ 10 
4. Шахсий даромад 
«Минус»- индивидуал солиқлар 
МД 
54 
-8 
6. Солиқ тўлангандан кейинги даромад, яъни
ихтиёрдаги даромад 
 
ИД 
46 
Миллий даромад СММ нинг бизнесга билвосита солиқларни олиб 
ташлагач, қолган қисмидан иборат.
Ишлаб чиқаришда меҳнат қилиш эвазига олинган даромадларнинг бир 
қисми (ижтимоий суғрталарга тўловлар, корпорация фойдасига солиқ ва 
корпорациянинг тақсимланмаган фойдаси) амалда уй хўжалигига тушмайди. 
Аксинча, яъни уй хўжалиги ҳисобига тўғри келадиган даромадларнинг бир қисми, 
(масалан, трансферт тўловлари) меҳнат натижаларини билдирмайди. Трансферт 

---

155 
тўловларига суғурта ташкилотлари томонидан тўланадиган, яъни, қариликда ва 
бахтсиз ҳодисалар рўй берганда, шунингдек, ижтимоий дастурларга асосланган 
ҳолда ишсизларга тўланадиган нафақалар, ишсизларга ва пенсионерларга 
тўланадиган нафақалар, истеъмолчилар ва давлат томонидан тўланадиган фоиз 
тўловлари ва бошқа тўловлар киради. 
МДдан шахсий даромадлар кўрсаткичига ўтишда, аҳоли томонидан 
ҳақиқатда ишланган, аммо олинмаган даромадларни олиб ташлаймиз, 
шунингдек аҳоли тамонидан олинган, аммо жорий меҳнат фаолияти 
натижаларини билдирмайдиган даромадларни қўшамиз. 
Шахсий даромад ҳисобланган даромаднинг индивидуал солиқлар 
тўлагандан кейинги қисмидир. Индивидуал солиқлар - даромад солиғи, хусусий 
мол-мулкларга ва мерос қолган мулкларга солиқлардан иборат. 
ЯММни ҳисоблашда компанияларнинг молиявий ҳужжатларидан 
статистик маълумотларни оламиз ва улар ЯММнинг ҳақиқий номинал 
кўрсаткичини аниқлашга имкон беради. Чунки, бирор-бир йилда яратилган 
номинал ЯММнинг ўсиши бир томондан ишлаб чиқариш ҳажмининг 
ўзгаришини, иккинчи томондан баҳонинг ўзгаришини билдиради дея олмаймиз. 
Муаммо шундан иборатки, қиймат (вақт, миқдор) кўрсаткичларини шундай 
тузатишимиз керакки, у ишлаб чиқарилаётган маҳсулотлар физик ҳажмининг 
ўзгаришини аниқ ифодаласин. 
Бу муаммо ечими иқтисодчилар томонидан топилган. Яъни, баҳолар ўсиб 
борганда номинал ЯММ кўрсаткичи камайтирилади ва аксинча баҳолар 
камайиб борганда кўпайтирилади. Бу тўғрилашлар турли йилларда ЯММ 
кўрсаткичларини 
солиштириш 
имконини 
беради. 
Жорий 
баҳоларда 
(баҳоларнинг ўзгаришини ҳисобга олмаган ҳолда) ҳисобланган ЯММ номинал 
ЯММ ни билдиради. Демак, бунга тескари равишда инфляция даражасини 
(яъни, баҳоларнинг ўсиши) ёки дефляция (яъни, баҳоларнинг камайиши) 
даражаларини ҳисобга олган ҳолда ҳисобланган ЯММ реал ЯММ саналади. 
Реал ЯММ = (Номинал ЯММ бўлинган баҳо индекси)х100%. 

---

156