Қўшилган қиймат солиғи яхшими ёки ягона солиқ? ҚҚС ҳақида қисқача

Бу қандай ишлайди?
Амалда бу жараённинг ҳисоб-китоби ва ҳисоботи қандай амалга ошади? Корхона бир ой мобайнида сотган маҳсулотлар (ёки кўрсатган хизматлар) бўйича барча счет-фактураларни йиғиб чиқади. Барча счет-фактураларнинг умумий қиймати 120 миллион сўм дейлик. Ундан 20 миллиони ўша фактураларда «ҚҚС» сифатида акс эттирилган. Бу - ҳисобот бўйича Бюджетга тўланадиган ҚҚС қиймати.
Кейин эса, ўз навбатида, корхона томонидан қабул қилинган маҳсулот (хом ашё, хизматлар) бўйича счет-фактуралар жамланади. Бу ерда сотиб олинган хом ашёлар, электроэнергия харажатларидан тортиб, бошқа хизмат турлари ҳам бўлиши мумкин. Бу фактураларда акс этган ҚҚС қиймати жамланади ва бу қиймат, юқорида ҳисобланган Бюджетга тўланиши керак бўлган ҚҚС суммасидан чегириб ташланади. Яъни, масалан, корхона ўша ойда 96 миллион сўмлик хом ашё ва хизматлар сотиб олган бўлса, унинг қўшилган қиймат солиғи - 16 миллионни ташкил этади.
Демак, ўша ойда бюджетга тўланиши керак бўлган ҚҚС миқдори 20 – 16 = 4 миллион сўмдир.
ҚҚСнинг «ҳақиқий» ставкаси
Албатта, 20 фоиз, бу янги тизимдаги энг аниқ маълумотлардан бири. Аммо бир нозик жиҳатни эътиборга олишимиз керак. Бу тушунча азалдан солиқ тизимимизда бор бўлса-да, иқтисодиётимизнинг жуда катта қисми Ягона Солиқ тўловчиси бўлиб келган. Ўзим ҳам анчадан бери ҳисобчи бўлиб ишласам ҳам, ҚҚСга охирги марта 15 йил олдин, қурилиш ташкилотида ишлаб юрганимда «ишим тушган». 
Демак, асосий солиқни товар айланмасидан тўлаб келган бугунги «авлод» учун ҚҚСда кўрсатилган 20 фоиз бироз бошқача тушунилиши мумкин. Ягона солиқдаги 5 фоиз билан солиштирганда фарқ 15 фоизни ташкил қиладими?
Йўқ. ҚҚС товарнинг нархи устига «миниши» туфайли, товар нархидан ёки айланма маблағдан ҚҚСни чиқариб олиш учун 20 фоиз эмас, 16.66 фоиз ҳисоблашга тўғри келади. Яъни, масалан нархи 600 сўмлик товарнинг ичидаги ҚҚС 20 фоиз – яъни, 120 сўм эмас. Товарнинг нархи аслида 500 сўм бўлиб, 20 фоиз устига «миндирилган» ва 600 сўм ҳосил бўлган. ҚҚС суммаси бу ерда – 100 сўм.
Ўзимиз ўрганиб қолган умумий товар айланмасидан ҚҚСни чиқариб олиш учун демак, суммани 5га эмас, 6га бўлишимизга тўғри келади. Бу эса, 16.66 фоизни ташкил этади.