Shaxs ma'naviyatini rivojlantirish omillari va vositalari mundarija kirish i-bob. Shaxs maʼnaviyatini rivojlantirishning asosiy omillari va uning rivojlanish qonuniyatlari

2.3. Islomning shaxs kamolotidagi oʻrni
Mazkur masala yechimi koʻp qirrali. Qo`yilgan masalani xar kim o`z maʼnaviy dunyosi o`lchami bilan o`lchab, shunga yarasha xatti-xarakat qiladi. Insonning chin maʼnodagi insonligi — uning imoni, diyonati, mexr-oqibati, pokligi va xalolligi, kamtarligi va boshqalar bilan o`lchanadi. Buni biz umumiy tarzda insoniylik tushunchasi bilan ifodalashimiz mumkin. Insoniylik esa Faqat imonli insonlardagina buladi. Bu o`rinda hamma kishilar uchun umumiy tarzda tegishli bo`lgan masalalar ustida baxrli qudrat fikr yuritammz. Xar birimiz imon tushunchasining moxiyatini toʻgri anglab, tushunib olsak, imonni izoxlovchisi bo`lgan diyonat, vijdonlilik, insof, mexr-oqibat, adolatlilik, poklik va xalollik, kamtar-likningxam moxiyatini bilib olamiz. Faqat imonli kishilargina poklik va xalollik, diyonat, ezgulik, mexr-oqibat, saxovat, muruv-vat yo`lida buladilar. Shuning uchun imon tushunchasini, uning moxiyatini keng kamrovli asosda bayon qilishni maqsadga muvofik deb bildiq
Imonli kishilar Allohdan qo`rqish, bandadan uyalish ne ekanligini chukur idrok etganlar. Allohni bir, Paygambarimizni uning elchisi deb bilish — imonning bosh belgisi x,isoblanadi. Imonli bo`lgan kishilar butun xayotlarida, ishlarida, faoliyatlarida, uyda, kuchada birovga, o`z oilasiga munosabatlarida xamisha toʻgri va xalol yo`l tutishga intiladilar. Muomala va munosabatlarida garaz bo`lmaydi, taʼmadan va xaromdan xazar qiladilar. Xar ishlarida Faqat bu dunyoni emas, oxiratni xam uilab ish tutadilar. Barcha amallari va xatti-xarakatlarini shunga buysundirishga xarakat qiladilar.
Imon arabcha so`z bulib, lugaviy maʼnosi — ishonch demakdir. Shariatda esa janob paygambarimiz Muhammad alayxissalomga Alloh tarafidan keltirgan barcha xabarlarga til bilan ikror bulib, dil bilan tasdiklashga imon deyiladi. Yaʼni Qurʼoni Karim va Xadisi Shariflar orkagli Alloh toʻgrisida, jannat, do`zax, qiyomat kuni xaqida berilgan xabarlarga ishonch — imondir.
Maʼnaviy-axloqiy fazilat sifatida esa imon Faqat odamzotgagina xos ruhiy xodisa jumlasiga kiradi. Inson, odamzotdan tashqari xech bir maxluqotda imonning oʻrni-tagi xam yuq Binobarin, odamzot jamiki boshqa jonzotlardan biron bir narsaga ishonib, uni mukaddas deb bilishi, yaʼni imon keltirishi bilan ajralib turadi. Imon kishi maʼnaviyatining, axloqining ukildizi, poydevori, negizidir. Imondan maxrum kimsaning aqli nechogli utkir, irodasi nakadar chung bulmasin va shular tufayli o`zligidan qanchalik magrurlanmasin, u chinakam insonlar qatoriga xech kachon kiritilmagan, kiritilmaydi xam. Zero, imonsiz odam na Allohdan qo`rqadi va na bandalardan uyaladi. U o`z nafsining itoatkor kuli bulib, xar qanday razolat va pastkashliklardan kaytmaydi. Alloh hammamizni shundan asrasin. Buning uchun imon yo`lini tutishimiz lozim.
Imonning moxiyati azaldan olam va odamzotning kelib chiqishi, odamning olamdagi oʻrni qanday, inson umrining maʼnosi nimada, zoti bashar nimaga daʼvat etilgan, u nimalarga kodiru, nimalarga nokodir singari muammolar tashkil etib keladi.
Hamma dinlarda imonga aloxida eʼtibor beriladi. Imon barcha dinlarning ustuni sanaladi. Chunonchi, zardushtiylik imoni uch tayanchga: niyat — fikrning sofligiga, so`zning sobitligiga, amallarning insoniyligiga suyanadi. Imonli kishi o`grilik va talonchilikdan, o`zgalarning mol-mulkiga ko`z olaytirishdan, birovning xakiga xiyonat qilishdan, boshqacha aytganda, o`zligiga, yaʼni o`z imoniga xavf, zid ish qilishdan o`zini tiya biladigan komil insondir. Imonli odamga Yuqorida kayd etilgan ishlarni kilma, gunox buladi deb targib qilishning xojati yuq
Bundan 1400-yil mukaddam Allohning irodasi bilan Muhammad alayxissalom faoliyatlari tufayli bunyodga kelgan islom taʼlimotiga kura, imon moxiyatini Qurʼoni Karimning kuyidagi surasi ochib beradi: “Chin kunglim ila imon keltirdim: Allohi taologa va uning farishtalariga va uning kitoblariga va uning paygambarlariga xam bu dunyo yuk bulib oxirati kuni bulmogiga va kadarga, yaʼni yaxshi va yomon ishlar xar kaysisi iloxi taolodan bulmokligiga va ulgandan sung kabrdan tirilib va bularning hammasi haqiqat ekaniga. Dilim birla guvoxlik berurman, albatta, Allohdan o`zga xech maʼbud yukdir. Yana guvoxlik beraman, albatta, Muhammad Allohi taoloning bandasi za barcha bandalariga din axkomlarini urgatmoq uchun yuborgan paygambaridur”.
Imon shaxs maʼnaviy-ruhiy olamida kaysi yoʻnalishda qaror topmasin. Uning sharti asosan bittadir. Yaʼni imonli odamning so`zi bilan ishi bir buladi. Bunday inson xar qanday sharoitda o`z so`zi va axdnomasida turadi. Agar shunday kilmasa, vijdon azobida koladi va o`zini-o`zi sira kechirmaydi. Demak, vijdon, xalollik, poklik, rostguylik, insof-diyonat, saxovat, muruvvat, adolat, xalk, vatan ishki bilan yashash Faqat imoni butun odamlargagina xos fazilatlardir.
Yuqorida aytganimizdek, dunyoviy imonda koʻprok inson axloqidagi odamiylikka urgu beriladi. Kundalik xayotda imon so`zi keng qo`llaniladi. Bunda ko`proq dunyoviy imon maʼnosi ko`zda tutiladi. Chunonchi, halqimizda ayrim kishilarning uta axloqsizlik xatti-xarakatiga nisbatan “imonsiz” degan xaqoratomo`z ibora ishlatiladi. Bu xaqorat zamirida Allohga ishonch-eʼtikodi yuk, xudodan, dindan kaytgan, xudosiz maʼnolaridai tashqari vijdonsiz, vijdonfurush, yaramas, razil, diyonatsiz kabi dunyoviy imon xam aks etgan. Bu shunday ogir diniy va dunyoviy xaqoratki, o`tmishda shu xaqoratga asossiz duchor bo`lgan oriyatli kishilar xaqorat etuvchi kimsa ustidan qoziga shikoyat qilishgacha borgan. Imoni yuk kishilar esa mahalla-kuyda, yakin kishilari orasida laʼnatlangan hisoblangan, unday kishilar bilan muomala qilishmagan, oxir-oqibatda oriyati dosh berolmasa kuchib ketishgacha borilgan...
Zamondoshimiz boʻlmish odamlarni, Siz kabi yoshlarni imonli sifatida kuyidagicha tavsiflashimiz mumkin: eʼtikodli, o`zining aniq maslagiga ega, takvodor, xamiyatli, oriyatli, or-nomusli, sharm-xayoli, vijdonli, andishali, insofli, kamtarin, xalol va pok, toʻgri so`z kabi fazilatlar soxibidir.
Demak, insoniylikning muxim shartlari — diyonatlilik, mexr-shafkatlilik, poklik va xalollikni imon tushunchasi o`z ichiga oladi. Chunki, Faqat imon soxibi bo`lgan insondagina diyonat, mexr-shafqat, poklik va xalollik buladi. Imonsiz kishilardan uni kutish mumkin emas. Ana shu va boshqa fazilatlar bo`lmagani uchun xam baʼzi odamlarga nisbatan imonsiz so`zini ishlatamiz.
Prezidentimiz SH. Mirziyoyev shunday deydi: “alhamdulilloh, hammamiz musulmonmiz. Biz juda koʻp joylarda jaholatga qarshi maʼrifat, islom dinini oʻrganish, oʻrgatish tashabbusi bilan chiqyapmiz. Islom — bu faqat nurli hayot. Islomni niqob qilib, terrorchi boʻlish, boshqa oqimlarga kirish — bu Oʻzbekistonga yarashmaydi!”. Bugungi kunda maʼnaviy va jismoniy barkamol avlodni tarbiyalab voyaga etkazish biz uchun umummilliy, umumdavlat mikyosidagi kechiktirib bo`lmaydigan vazifa sanaladi. Bu ezgu maqsad yo`lida amalga oshirilayotgan ishlarimizni izchil va katiyatlilik bilan davom ettirish butungi siyosatimizning dikkat markazida turibdi. Haqiqatan xam mustaqillikning dastlabki kunlaridanok, bu masalaga katta va o`zluksiz eʼtibor berib kelinmoqda.

XULOSA
Shaxs ma’naviyatini rivojlantirishning omillari va vositalari kо‘p. О‘zbek xalqining eng qadimiy davrlardan boshlab hozirga qadar davom etib kelayotgan, о‘z ahamiyatini hech qachon yо‘qotmaydigan ajoyib qadriyatlaridan biri – ota-onani yuksak darajada e’zozlash, hurmatini joyiga quyishdan iboratdir. Farzand uchun dunyoda ota-onadan kо‘ra mehribon, aziz va mo`tabar zot yо‘q. Ota-ona farzandlarning suyanchig`i, bitmas-tuganmas boyligidir.
Xullas, har bir farzandning о‘z ota-onasini e’zozlashi farzandlik burchi va jamiyat oldidagi mas’uliyati sanaladi. Ota-onani e’zozlashning quyidagi sharqona talablariga hammamiz amal qilishimiz ham farz, ham qarz, farzandlik burchimizdir.
Ota-onaga taom berish, ozoda qilib kiyintirib qо‘yish, kasal bо‘lganda shifokorga kо‘rsatish, kerakli dori-darmonni keltirib berish, doimo hol-ahvol, sihat-salomatliklarini sо‘rab turish, ota-ona oldida «uh» tortmaslik gerdaymaslik lozim bо‘ladi. Ota-ona norizo bо‘lgan ishni qilmaslik, aroq ichma, yomonlarga qо‘shilma, desa uni qilmaslik va qо‘shilmaslik kerak bо‘ladi. Ota-ona chaqirganda labbay deb javob qaytarish, nima ish qilayotgan bо‘lsa, hech ikkilanmasdan darrov ularga javob berish farzandlik burchi hisoblanadi. Shunda ota-ona о‘z farzandidan rozi bо‘ladi. Ota-onaning roziligini olgan farzand baraka topadi, ishi о‘ngidan kelaveradi, oldiga qо‘ygan maqsadiga erishadi.
Ota-onasi norizo bо‘lgan farzand kechgacha yugursa ham, ishining barakasi bо‘lmaydi, biri ikkiga aylanmaydi. Turmushga chiqish, uylanishda ota-onaning roziligini, oq fotihasini olishda hikmat kо‘p. Yuqoridagilarning hammasi biz uchun bir hovuch oltin, xazina. Kelgusi hayotimiz uchun poydevor qо‘yish demakdir. Bu dunyo qaytar dunyo, nima eksang shuni o`rasan, siz ota-onangizga nima qilgan bо‘lsangiz, u sizga farzandlaringizdan qaytadi. Bu ham tabiat qonuni bо‘lsa neajab!