Sharq tillari

ُا خػبه ٢ٛ ٙنٛ.خ٤ثوؼُا ٝ خ٤ٍوُا ٝ خ٤ٌ٤ثىٝلاا دبـُِبث .خ٤ِٔػ
 ٝ دلاٝبٛ ب٘ٛ . حو٤ٗ ٝ خؼٍاٝ ٢ٛ خؼُبطٔ
 .هٕٞ ٝ ٜئاوف ٕبط٤ؾُا ٢ِػ ٝ . خ٤ئبثوًٜ ؼ٤ثبٖٓ ٝ وثبؾٓ د لاٝبطُا يِر ٢ِػ . تزٌُِ خٗايفٝ ٢ٍاوً
 ٍٞؽ دبَُبع ٖٜك دبجُبطُا بٓا ٝ .خثبزٌُا ٝ حءاووُبث ُٕٞٞـْٓ ْٛ . دلاٝبطُا ٍٞؽ َُٕٞبع ةلاطُا
طُا يئُٝا ٖٓ حءاووُبث حلُٚ٘ٔا
فٞؾُٖا ٖٓ و٤جً كلػ حلُٚ٘ٔا ٙنٛ ٢ِػ ٝ حو٤جً حلٚ٘ٓ ىب٘ٛ .ةلا
 . خ٤ج٘علاا ٝ خ٤ُ٘ٛٞا دبـُِبث دلاغُٔاٝ
 
ٝا خػبٍ خجزٌُٔا ٢ك ةلاطُا ٌِع
 َث لا٣ٞٛ َِٖع بٓ دبجُبطُا يُنً ٝ . خؼٓبغُا ٢ُا اٞجٛم ْص ٖ٤زػبٍ
.ىب٘ٛ ٢ُا ٖجٛم
 
 
دبًِٔ 
خػٞجطٓ\matbu‟atun\-bosma 
ٍٞؽ\hovla\-atrofda 
ٛٞطقٓ\mahtutatun\-qo‟l yozma
خهلٕ\sodaqotun\-do‟stlik 
خؼُبطُٔا خػبه\qo‟atul mutola‟ati\-o‟quv zali
هٕٞ\suvarun\-suratlar
١هٝوٙ\zaruriyun\-zaruriy 
يُنً ٝ\va kazalika\-shuningdek
حءاوه\qiroatun\-o‟qish 
َث\bal\-balki
خثبزً\kitabatun\-yozuv 
و٤ٗ\nayyurun\-yorug‟ 
ٕبط٤ف\hiytinun\-devorlar 
٢ٍاوً\karosiyun\-stullar
كلػ\a‟dadun\-son 
وثبؾٓ\mahobirun\-siyohdonlar
ؼُبٕ\solihun\-qiziqish 
ٖٓ و٤جًكلػ \a‟dadun kabirun min\-ko‟p
فٞؾٕ\suhufun\-gazetalar 
١كٝ\vuddiyun\-do‟stona
ةٞؼّ \shu‟ubun\-xalqlar 
IZOFA BIRIKMASI (18-dars) 
 
Arab tilida moslashgan aniqlovchilardan tashqari moslashmagan aniqlovchilar 
ham bo‟lib, u izofa birikmasi ham deb ataladi. Bunday birikmalarda asosiy ism 
ikkinchi ismni qaratqich kelishigida (kasrali) bo‟lishini taqazo etadi.Ikkinchi ism 
birinchisini aniqlaydi, u qanday kelishikda bo‟lishidan qat‟yi nazar.Ikkilik va to‟g‟ri 
ko‟plik shakllaridaٍا \al\-artikli bo‟maydi, so‟z oxiridaqi ٕ \nun\ tushib qoladi 
.Masalan; 
ُا ًهلٓ
خؼٓبغ
\mudarrisu l-jame‟ati\-universitet o‟qituvchisi
خؼٓبغُا بٍهلٓ\mudarrisa al-jame‟ati\-universitetning 2ta o‟qituvchisi ٍٞهلٓ
خؼٓبغُا\mudarrisu l-jame‟ati\-universitetning o‟qituvchilari. 
Bunday juftlikni birinchi ismiga ٍا \al\ artikli qo‟shilgan bo‟lsa yoki atoqli 
(ot)ism bo‟lsa to‟liq aniqlik holatida bo‟ladi.Bunda birinchi ism so‟zning boshida 
turgan eganing o‟rniga o‟tishi ham mumkin.Masalan; 

---

88 
ل٣لع َٓبؼُا ذ٤ث\baytu l-a‟mili jadidun\-ishchining (ma‟lum)uyi yangi
خكوؿ
خؼٍاٝ ْ٤ٍِ\g‟urfatu salimin vasi‟atun\-Salimning(aniq)xonasi keng
Izofa birikmasi mustahkam sintaktik birikma hisoblanib, ular o‟z 
sheriklarining orasiga hech qanday qo‟shimcha so‟z qo‟shilishga yo‟l qo‟ymaydi. 
Mana shuning uchun moslashgan aniqlovchi birinchi izofali birikma ismga 
ikkinchi ism (ko‟makchisiz qaratqich kelishigida) moslashmagan aniqlovchidan 
so‟ng qo‟yiladi.Masalan; 
ل٣لع تُبطُا وزكك \daftaru t-tolibi jadidun\-talabaning yangi daftari 
انٛ خجُبطُا وزكك \daftru t-tolibati haza\-talabaning bu daftari 
ل٣لغُا ِْؼُٔا خظلقٓ \mihfazatu l-muallimi l-jadidu\-o‟qituvchining
yangi 
sumkasi 
انٛ ِْؼُٔا خظلؾٓ \mihfazatu l-muallimi haza\-bu o‟qituvchining sumkasi 
Izofa birikmasining ikkinchi ismi o‟z navbatida uchinchi ism bilan qaratqich 
kelishigining shaklida ko‟makchilarsiz aniqlanib kelishi mumkin, oxirgilari- 
to‟rtinchi ism va hakazolar.Shunday qilib izofa zanjiri hosil bo‟ladi, shunday 
zanjirki ko‟makchilarsiz keluvchi qaratqich kelishigi shaklidagi izofa zanjiri 
.Ulardan faqatgina oxirgilari ٍا \al\ artiklini olishi mumkin, oldingilari esa na ٍا\al\ 
artiklini va na tanvinlarni qabul qiladi.Masalan; 
خٍهلُٔا ِْؼٓ ذفا -\uhtu mu‟allimi l-madrasati\-maktab o‟qituvchisining singlisi 
خٍهلُٔا ِْؼٓ ذفا ةبزً -\kitabu uhti mu‟allimi l-madrasati\-Maktab o‟qituvchisi 
singlisining kitobi. 
Ammo izofa zanjiri tilning stilistik meyyorlariga ko‟pam to‟g‟ri 
kelavermaydi.Shuning uchun izofa zanjirining o‟rniga moslashmagan aniqlovchilar 
bilan ٖٓ\min\, ٢ك \fi\, ٍ \li\, ة\bi\ ko‟makcilari ishlatiladi. ٖطه ةٞص \savbu 
qutnin\-paxtali kiyim كٞٔؾٓ ن٣لٕ\sodiqu mahmudin\-Mahmudning do‟sti 
vahakazolarni misol qilish mumkin.
Izofa ikki xil bo‟ladi: ma‟naviy va lafziy.1)Ma‟naviy izofa ot+ot(ma‟naviy 
izofadan)=iborat bo‟ladi. 
2)Lafziya izofa sifat+otdan iborat bo‟ladi.Masalan; 
ma‟naviyga misol;
ْ٤ٍِ ةبزً\kitabu salimin\-Salimning kitobi 
ذ٤جُا ٜئبف\ho‟itul bayti\-uyning devori 
lafziyga misol; 
خٓبوُا ٍٞٛ\tovila l-qomati\-uzun bo‟yli 
تٛم ْربف\hotamu zahabin\-tillo uzuk 
Matni ko‟chiring va tarjima qiling