Sharq filologiyasi va tarjimashunoshlik fakulteti arab filologiyasi kafedrasi

Mustaqil so'zlar. . Yordamchi so'zlar.

1. Ot. 1. Bog'lovchi.

2. Sifat. 2. Ko'makchi

3. Son. 3. Yuklama

4. Fe'l Oraliqdagi so'lar

5. Olmosh 1. Undov so'zlar.

6. Ravish. 2. Taqlid so'zlar

3. Modal so'zlar

Arab tilida esa so'z turkumlari 3 ta bo'lib, ular : ism, fe'l va harf.

1. الاسم - ot, sifat, son, olmosh, ravish, masdar, sifatdosh kiradi.

2. الفعل - bunga faqat fe'l va uning boblari kiradi.

3. الحرف - bu guruhga predloglar, bog'lovchilar, ko'makchi, yuklama, undalmalar kiradi.

Ko'rinib turibdiki, so'z turkumlari taqsimoti ham arab va o'zbek tillarida bir biridan farq qiladi.

Yuqorida o'zbek tilidagi "fe'l kesimli jumla" va "ot kesimli jumla"ni arab tilidagi "ismiy jumla ( الجملة الاسمية )" va "fe'liy jumla ( الجملة الفعلية )"ga o'xshashlik jihatlarini ko'rib chiqdik. Endi ularning farqli tomoniga kelsak. Farqli tomoni shundaki, fe'liy jumlaning egasi foil "الفاعل" va kesimi fe'l "الفعل" deyiladi. Ismiy jumlaning egasi mubtada "المبدأ" va kesimi "xabar (الخبر)" deb nomlanadi. Yana shuni aytish joizki, ismiy jumlaning xabari fe'l bilan ifodalangan bo'lsayu, lekin gapning boshida ega ya'ni mubtada keladigan bo'lsa, bu jumla ham ismiy jumla deyiladi.

Ismiy jumla. × Fe'l kesimli gap.

فاطمة قرأت الكتاب. Fotima kitobni o'qidi.

Demak yuqoridagi misolda ko'rganimizdek, ismiy jumlada ism gap boshida kelib, uning xabari fe'l bilan ifodlansa ham, u baribir ismiy jumla deyilar ekan. O'bek tilida esa buning aksi, agar gapning kesimi fe'l bilan ifodalangan bo'lsa, shak shubhasiz bu gap fe'l kesimli gap deyiladi. Shu o'rinda gap qurilishiga to'xtalsak.

Bilamizki o'zbek tilida gap bosh bo'lak va ikkinchi darajali bo'lakdan tashkil topadi. Arab tilida ham huddi shunday deydigan bo'lsak, unda ularning gap qurilishidagi farqi nimada?

OZBEK TILIDA GAP QURILISHI



Ega + aniqlovchi + to'ldiruvchi + kesim.

Men qiziqarli kitob sotib oldim.

ARAB TILIDA GAP QURILISHI



aniqlovchi + to'ldiruvchi + kesim + Ega } ISMIY JUMLA

انا اشتريت الكتاب السائق

aniqlovchii + to'ldiruvchi + ega + Kesim } FE'LIY JUMLA

اشتريت فاطمة الكتاب السائق

Yuqoridagi sxemalardan ko'rinib turibdiki, gapning bosh bo'laklariga ega va kesim, ikkinchi darajali bo'laklariga aniqlovchi, to'ldiruvchi, hol va boshqalar kirara ekan. Bu hol arab va o'zbek tillari uchun umumiy. Farqli jihati shundaki, sxemada ko'rsatilgandek o'zbek tilida gap bishida har doim ega keladi, so'ng ikkinchi darajali bo'laklar va oxirida kesim keladi. Arab tilida esa gapning boshida har doim bosh bo'laklar (ega birinchi kelsa ismiy jumla, kesim birinchi kelsa fe'liy jumla) keladi so'ng ikkinchi darajali bo'laklar keladi.