Sharq filologiyasi va tarjimashunoshlik fakulteti arab filologiyasi kafedrasi

1.2 Arab va o'zbek tillari grammatikasining farqli jihatlari

Yuqorida arab va o'zbek tillari grammatikasining o'xshash jihatlarini ko'rib chiqdik. Endi farqli tomonlarini ko'rib o'tsak.

Avvalo tovushlar tizimiga to'xtalsak. Arab tilidagi tovushlar tizimi o'zbek tilidagi tovushlardan tubdan farq qiladi. O'bek tilida bitta "s' tovushi bõlsa arab tilida 3 xil "s" harfi mavjud bo'lib ularning talaffuz qilinishi ham har xildir. Masalan "ث" tovushi ikki tish o'rtasiga tilni qo'yib talaffuz qilish orqali hosil qilinadi. "ص" tovushi esa til uchuni patki tish va milk ulangan joyga qõyib talaffuz qilish orqali hosil qilinadi. "س" tovushi esa xuddi o'zbek tilida "s'' tovushini qanday talaffuz qilsak, shunday talaffuz qilinadi. Va 3 xil "h" tovushi mavjud bo'lib, bilamizki o'zbek tilida bu tovushlar soni 2 ta (qattiq "x" va yumshoq "h" ). Arab tilidagi خ va ح tovushlarinimg talaffuz qilinishi o'zbek tilidagi qattiq "x" va yumshoq "h" tovushlari bilan bir xil. Lekin ه tovushining talaffuz qilish bir muncha mushkul bo'lib, qorin bo'shlig'idan chiqayotgan havo hech qayerga urilmasdan to'g'ri chiqqanda hosil bo'ladi. Ko'rinib turibdiki, bu tovush o'bek tilidagi tovushlar tizimida mutlaqo uchramaydi. Bundan tashqari ozbek tilidagi tovushlar tizimida uchramaydigan va farq qiluvchi juda ko'p tovushlar mavjud Bular: ض، ع،ط، ذ، ظ

Harflarga to'xtaladigan bo'lsak, o'zbek tilida jami 29 ta harf bo'lib, ularning 6 tasi unli, 23 tasi undosh. Arab tili esa faqat 28 ta undosh harfdan iborat bo'lib, unli harflar mavjud emas. Unli tovushlarni yozuvda ifodalovchi belgilar " harakatlar " deb ataladi va ular 3 ta. Fatha "َ" - a, kasra "ِ" - i, damma "ُ" - u. Yana shuni ham aytish joizki, arab tilida 6 ta unli tovush mavjud. 3 t qisqa unli va 3 ta cho'ziq unli.

QISQA UNLILAR. CHO'ZIQ UNLILAR.

Fatha "َ" - a, "ا َ" - aa

Kasra "ِ" - i, " ي ِ" - ii

Damma "ُ" - u, " و ُ" - uu

Arab tilida cho'ziq unlilar yasalishi ham o'zgacha. Yuqorida ko'rinib turibdiki, cho'ziq unlilarni yasash uchun harflar yordamga keladi. "Cho'ziq a" unlisini hosil qilish uchun, fathadan keyingi harakatsiz ا alif yordamga keladi. "Cho'ziq i" unlisini hosil qilish uchun kasradan keyin keluvchi harakatsiz ي yoy va ''cho'ziq u" unlisini hosil qilish uchun esa, dammadan keyin keluvchi harakatsiz و vov yordamga keladi.

Arab va o'zbek tillaridagi so'z turkumlari ham juda farq qiladi. Bilamizki o'bek tilida so'z turkumlari ma'no va vazifasiga ko'ra quyidagi guruhlarga bo'linadi. 1)mustaqil so'zlar. 2.) yordamchi so'zlar. 3) Oraliqdagi so'lar.