Shamsiyeva nozima shermat qizi "ishlab chiqarishni modernizatsiyalash jarayonida yangi korxonalarni tashkil etish"

1.2.
 
 Korxonalarni moderzatsiyalashtrish sharoitida yangi korxonalarni 
tashkil etish tamoyillari 
Bugungi kunda yangi korxonalarni tashkil etishga alohida e’tibor berilmoqda. 
Iqtisodiyotning jadal rivojlanishi va ishlab chiqarish kuchlarining o’sishi faoliyat 
yuritayotgan korxonalardan tashqari, yangi korxonalarni tashkil qilish va ishga 
tushirishga tayanadi. Bunday qadam iqtisodiy jihatdan maqbullikka, resurslar 
imkoniyati va korxona mahsulotlariga bo’lgan talabga asoslanadi. Biron-bir 
mahsulotning taqchilligi yoki umuman yo’q bo’lishi ham, yangi korxona yoki 
ishlab chiqarishni tashkil qilishga sabab bo’lishi mumkin. 
Yangi korxonani tashkil qilish quyidagi tashkiliy tamoyillar asosida amalga 
oshiriladi: 

korxonani tashkil qilish fikrining paydo bo’lishi; 

korxona muassislarini tanlash; 

taklif qilinayotgan mahsulotga bozordagi talabni o’rganish; 

---

21 

korxona Nizom jamg’armasini tuzish uchun moliya manbalarini aniqlash; 

korxonaning ta’sis hujjatlari va biznes-rejasini tayyorlash; 

davlat ro’yxatidan o’tish; 

muhr, shtamp va boshqa rekvizitlarni tayyorlash; 

soliq idoralarida ro’yxatdan o’tish. 
O’zbekiston Respublikasining qonunchiliga asosan, korxonalar mulk egasi 
(egalari) yoki u (ular) tayinlagan vakillik organi, mehnat jamoai yoki muassislar 
guruhining qarori bo’yicha belgilangan qonun-qoidalarga asosan tashkil qilinishi 
mumkin. 
Shuningdek, korxonalar agar korxona mulki egasi yoki u tayinlagan vakillik 
organining roziligi bo’lsa, faoliyat yuritayotgan korxona tarkibidan bir yoki bir 
nechta tarkibiy bo’linmalarni, ushbu bo’linmalarning mehnat jamoalari 
tashabbusiga ko’ra, ajratib chiqarish natijasida ham tashkil topishi mumkin. 
Korxona joriy va hisob-kitob raqamlari ochish va ular to’g’risidagi holatlarni 
tasdiqlash huquqiga ega bo’lgan, mustaqil huquqiy shaxs maqomidagi sho’’ba 
korxonalari, filiallar, vakolatxonalar, bo’lim va boshqa tashkiliy bo’linmalarni 
tashkil qilishi mumkin. 
Korxona qonun hujjatlarida belgilab qo’yilgan tartibda maxsus davlat 
organlarida ro’yxatga olingan kundan boshlab tashkil qilingan hisoblanadi va 
huquqiy shaxs maqomiga ega bo’ladi. 
Yangi korxona tashkil qilishdan asosan quyidagi maqsadlar ko’zlanadi: 

iste’molchilar talab qilayotgan mahsulot ishlab chiqarishni ko’paytirish va 
uni sotishdan foyda (daromad) olish; 

ishlab chiqarishga ish bilan band bo’lmagan aholini jalb qilish va shu orqali 
ish bilan ta’minlashdagi ijtimoiy muammolarni hal qilish; 

ishlab chiqarishga mavjud qushimcha resurslarni jalb qilish; 

fan-texnika yutuqlaridan foydalangan holda yangi sanoat mahsulotlarini 
ishlab chiqarish; 

---

22 

yakka tarzda yoki hamkorlikda faoliyat yuritish uchun kichik korxona 
(o’rtoqchilik kabi) tashkil qiluvchi alohida fuqarolar yoki shaxslar guruhi 
a’zolarining shahsiy ehtiyojlarini qondirish; 

ishlab chiqarishni mustahkamlash va rivojlantirish hamda bozor muhitini 
kengaytirish. 
Koroxonalar faoliyatini tartibga soluvchi qonun hujjatlarida ikki xil ta’sis 
hujjatlari belgilab berilgan, ya’ni koroxona nizomi va tasis shartnomasi muhim 
ahamiyatga egadir.
Amaliyotda korxona faqat Nizom yoki faqat ta’sis shartnomasi asosida, 
shuningdek, bir vaqtning o’zida Nizom va ta’sis shartnomasiga asosan faoliyat 
yuritish hollari mavjud. 
Shuni qayd qilib o’tish kerakki, korxonaning (huquqiy shaxsning) ta’sis 
shartnomasi kelishuv asosida tuziladi, Nizom esa muassis (muassislar) tomonidan 
tasdiqlanadi. Bitta ta’sischi tomonidan tuzilgan huquqiy shaxs shu ta’sischi 
tomonidan tasdiqlangan Nizom asosida faoliyat yuritadi.