Шахс ва жамият ўқитувчи учун услубий қўлланма

8-мавзу. Шахснинг хатти-ҳаракати ва масъулияти


ҚЎШИМЧА ИЗОҲЛАР
Ҳар бир инсон ич-ичидан унинг шахсий манфаатларини ҳимоя қилувчи ўз тартиб-қоидалари ўрнатилишини истайди. Бироқ, агар ҳар бир киши ўз қоидаларини ўрнатишга интилиб, айни ҳолда бошқаларнинг қоидаларига риоя қилмаслик шароити вужудга келадиган бўлса, жамиятда бошбошдоқлик, тартибсизлик юзага келиши мумкин. Борди-ю кишиларнинг муносабатлари мана шунга мос шаклланса, нималар бўлган бўлар эди? Жамиятда ҳар бир индивиднинг эркинлигини чекловчи қоидаларнинг мавжуд бўлиши бу индивиднинг шахсий хавфсизлигини қанчалик даражада кафолатлайди? Умуман олганда ана шу ва шунга ўхшаш савол ва муаммоларни ушбу дарс мобайнида муҳокама қилишимиз керак.
Қоидаларга риоя қилиш барча маданий муносабат шакллари ривожланишининг шартидир. Бироқ бу қоидаларга амал қилиш ҳам баъзан шахсий манфаат ва сабаблар қоидаларни аниқ бажариш зарурлигини шубҳа остига қўядиган дилеммаларга олиб келиши мумкин.
Ушбу машғулотда ўқувчилар ўзлари учун одатий бўлган ҳолларда, шунингдек, қуролли можародек фавқулодда вазиятларда вужудга келадиган баъзи дилеммаларни муҳокама қилиш имконига эга бўладилар.


УМУМИЙ УСЛУБИЙ ТАВСИЯЛАР
Мавзуда мулоҳаза юритиш учун иккита савол алоҳида ажратиб берилган:
- Қоидасиз яшаб бўлмайдими?
- Қоидаларга аниқ амал қилиш дилеммага олиб келиши мумкинми?
Бир қараганда, бу саволлар риторик, яъни жавоб талаб қилинмайдигандек кўринади, лекин бундай эмас. Улар баҳс иштирокчилари ўз мулоҳазаларини кетма-кет тузиб боришларига асос бўлади. Эҳтимол, ўқувчилар қоидасиз ҳам яшаб бўладигандек кўринадиган бирор-бир вазиятни мисол қилиб келтиришлари мумкин. Лекин батафсил таҳлил қилинганда, ҳар қандай вазият бирор-бир қоидага бўйсуниши маълум бўлади.
Саволнинг иккинчиси эса ўқитувчига халқаро инсонпарварлик ҳуқуқига риоя қилиш давомида вужудга келиши мумкин бўлган дилеммаларни қандай фарқлашни ўқувчиларга ўргатишда ёрдам беради. Ўқувчилар ўз мулоҳазаларида душманга нисбатан, ҳатто айни пайтда у қуролсиз бўлса ҳам, у оғир ярадор ёки асирга тушган бўлса ҳам, агар у бунга қадар оқлаб бўлмас шафқатсизликларга йўл қўйган бўлса ҳам, шафқатсиз муносабат кўрсатишга мойиллик намоён қилаётган дақиқаларда ўқитувчидан алоҳида маҳорат талаб қилинади (Ўрни келганда "Қасос ва қонун" номли ҳинд фильмини эсланг-а). Бундай ҳолларда ўқувчиларга вазиятни иккала томондан ҳам, яъни ўзини “душман” ўрнига ҳам, “жабрланувчи” ўрнига ҳам қўйиб кўрган ҳолда ўрганишни таклиф этиш керак.
Жадвалларни тўлдиришда ва улар билан боғлиқ саволларни муҳокама қилишда ўсмирлик ёшидаги кишиларнинг манфаатларига бевосита дахлдор бўлган материаллардан фойдаланиш мақсадга мувофиқ.


“Мен ва одамлар” ўзаро муносабатлари муаммоси” бўлимига