Шахс ва жамият ўқитувчи учун услубий қўлланма

14-мавзу. Давримизнинг оламшумул муаммолари ва Ўзбекистоннинг келажаги.
Оламшумул (ёки “глобал”, лот. “globus” – “ер шари”) муаммолар деганда, сўз бутун сайёрамизга оид бўлган, умуминсоний аҳамиятга эга ва жуда кўп одамларнинг ҳаётий манфаатларига дахл қиладиган муаммолар ҳақида кетади.
Давримизнинг оламшумул муаммолари – бу ечими ҳамма томонидан англаб етилишини ҳамда барча халқлар ва давлатлар кучининг бирлаштирилишини талаб қиладиган энг кескин дунёвий муаммолар мажмуидир. Бу муаммолар инсоният тараққиётининг ҳозирги босқичи учун қандайдир янги нарса бўлмасдан, балки “инсон-жамият-табиат” тизимида аввал мавжуд бўлган зиддиятларнинг бугунги кун шароитида мисли кўрилмаган даражада кескинлашиб ва чуқурлашиб кетишидир.
Оламшумул муаммоларнинг кескинлашуви ортида бир-бири билан боғлиқ иккита жараён туради:
- жамиятдаги фан-техника тараққиёти;
- ижтимоий тараққиёт.
Глобал муаммоларни учта асосий гуруҳга бирлаштириш мумкин. Бу гуруҳларнинг ҳар бири асосий ижтимоий ҳамжамиятлар ўртасидаги, инсон ва табиат ҳамда инсон ва жамият ўртасидаги муносабатлардан келиб чиқади.
Биринчи гуруҳга халқаро муносабатларни қайта қуриш билан боғлиқ глобал муаммолар киради: жаҳон ракета-ядро урушининг олдини олиш муаммоси, тенг ҳуқуқлилик ва ўзаро фойдали ҳамкорлик тамойиллари асосида янги халқаро тартиб ўрнатиш муаммоси, терроризм муаммоси ва ҳоказо.
Иккинчи гуруҳ – жамият ва табиат муносабатларини уйғунлаштириш, уларни оқилона (оптимал) ташкил этиш ва инсонийлаштириш билан боғлиқ муаммолар. Уларга экологик, демографик, энергетик, озиқ-овқат, коинотдан ва дунё океани заҳираларидан фойдаланиш каби муаммолар киради.
Учинчи гуруҳни жамият ва шахс муносабатларини демократлаштириш билан боғлиқ муаммолар ташкил этади. Бундай муаммолар қаторига эксплуатацияни, қашшоқлик ва ижтимоий тенгсизликнинг бошқа турларини йўқотиш муаммолари, соғлиқни сақлаш ва таълим муаммолари кабилар киради.
Таъкидлаш зарурки, оламшумул муаммолардан биронтасини мустақил муаммо сифатида, бошқалари билан ўзаро боғланмаган ҳолда ҳал қилиш мумкин эмас. Масалан, бир қатор ижтимоий-маданий муаммоларни ҳал этмасдан ва қуролланиш пойгасини тўхтатмасдан туриб, экологик инқироздан чиқиш ва, ўз навбатида, унинг оқибатида оғирлашаётган демографик, энергетик ва бошқа муаммоларни ҳал қилиш мумкин эмас.