Shaharsozuk tarixi

1 
J. Karimov.
Ma’naviy 
tiklanish 
yo‘lida. Toshkent, « 0 ‘zbckiston», 1998,
370-bet.
122

---

shahriston — Ichon QaJ’a va rabot - Dishon Qal’a. Shaharni kungu- 
rador minorali va darvozali qalin devorlar himoya qilib turadi. Uning 
ortidan ipga tizilgan durdonalari kabi arxitekturaviy majmualar va alohida 
yodgorliklar shodasi ko‘z o'ngingizda namoyon bo'ladi. 0 ‘zbekiston 
Respublikasi Prezidenti I.A. Karimov Xivaning 2500 yillik bayramidagi 
tabrik nutqida uni «zaminimiz durdonasi» deb baho bergandi.1
Jamoat binolari (madrasa, masjid, maqbara, savdo rastasi) yassi 
tom li turar-joy uylari (baland ayvonli) va adl minoralar birgalikda 
Xivaning manzarasini ochib yuborgan. Ular Xivaning arxitekturaviy 
jih atd an betakror qiyofasini o'zida nam oyon etib turadi. Shahar 
yubileyiga tayyorgarUk munosabati bilan o'nlab arxitekturaviy yodgor­
liklar ta ’mirlandi. Ayniqsa Xivaning Ko'hna Ark oldidagi maydon 
tanib bo'lm as darajada o'zgarib keldi, tantanalar ayni shu joyda 
o ‘tkazildi. M aydon ro‘parasida esa Xiva hukmdori, mumtoz shoiri 
M uhammad Rahimxon Fcruz (XVIII a.) qurdirgan ulkan madrasa 
savlat to ‘kib turibdi. Ta’mirdan keyin betakror monumental shakl va 
bezak namunasiga aylandi.
Madrasa peshtoqidagi naqshindor bezaklarda, darvoza jiyaklarida, 
uchchorak ustunchalarda koshindan keng foydalanilgan. Guldor qilib 
terilgan g'ishtlar koshinlar bilan mushtaraklashib ketgan. U nda qo‘llan- 
gan gumbaz tom va boshqa shakllar inshoot arxitekturasiga mahobat 
bag‘ishlagan. Sakkiz qirrali mehrobli ulkan peshtoq besh qirrali mehrob- 
lar silsilasi bilan an’anaviy nam una xususiyatlaiini kuchaytiradi. Umu- 
man olganda, madrasa nodir inshoot bo‘lib, yirik jam oat binosi sifatida 
o ‘z davrining estetik-badiiy tasaw urini aks ettiradi.
Sherg'ozixon madrasasi (XVIII asrning boshi) ham ta ’m irdan 
chiqqan — u Xivadagi dastlabki diniy maktablardanbiri bo‘lib, «Maskani 
Fozilon» — «Olimlar uyi» deb atalgan. Bu yerda XVIII asrda turkman 
mumtoz adabiyotining yirik vakili shoir va mutafakkir Maxtumquli 
tahsil olgan.
Yo‘l sathining ko‘tarilishi tufayli yarmigacha erga botgan old fasad 
qattiq emirilgan. T a’mir ishlaridan keyin maqbara o ‘zining oldingi 
qiyofasiga ega bo'ldi. Mahobatli binoga baland peshtoqli darvozadan 
kiiib boriladi, darvozaning har ikkala tomonida ikki qavatli ayvonchalar, 
burchaklarida esa uncha baland b o ‘lmagan «guldasta» minoralari 
joylashgan. Hujralar hovli girdlarida o ‘rin olgan, ark va gumbaz singari