Shaharlar geografiyasi va geourbanistika asoslari

 
transport 
(
temir 
yo‗l 
stansiyasi) 
infratuzilmasining rivojlanishi bilan bog‗liq. Shahar janubidan Toshkent -Buxoro 
avtomobil yo‗li o‗tganligi, ―bosh shahardan‖ atigi 25 km shimoli-g‗arbda 
joylashganligi uning iqtisodiy rivojlanish imkoniyatini yaxshiladi. Jumada paxta 
tozalash, remont-mexanika zavodlari, 2 ta MTP, avtomobil-avtobus parklari, yirik 
don bazasi bor. Shahar hozirgi kunda Pastdarg‗om tumanining ma‘muriy markazi 
sifatida faoliyat ko‗rsatadi. 
Mintaqaning birinchi va ikkinchi shaharlari orasidagi masofa, tabiiy sharoiti, 
tarixiy rivojlanishi va rayon hosil qilish qudrati bois viloyatda Samarqand hamda 
ichki cho‗l va tog‗ oldi hududlarini egallagan Kattaqo‗rg‗on guruh rayonlari 
ajratiladi.
Savol va topshiriqlar 
1.
 
Zarafshon mintaqasi shahar manzilgohlarini retrospektiv tahlil qiling. 
2.
 
Cho„l va voha sharoitida rivojlanayotgan shaharlarni o„zaro 
qiyoslang.
 
3.
 
Samarqand va Kattaqo„rg„on guruh rayonlari shaharlari 
rivojlanishidagi hududiy tafovutlarni aniqlang. 
4.
 
Iqtisodiy rayonning ko„p funksiyali va bir funksiyali shaharlariga izoh 
bering. 
 

---

92 
21-Mavzu: Janubiy mintaqa shaharlari 
1.
 
Janubiy iqtisodiy rayon shaharlariga umumiy tavsif. 
2.
 
Surxondaryo viloyati shaharlarining vujudga kelish tarixi, shart-
sharoit va omillari. 
3.
 
Termiz shahri: iqtisodiy, madaniy, ma‟muriy, geostrategik ahamiyati.
4.
 
Qashqadaryo viloyati shaharlarining klassifikatsiyasi
Janubiy O‗zbekiston shaharlar to‗rining shakllanishida, gidrologik omillar, 
yangi yerlar va foydali qazilmalarni o‗zlashtirish muhim o‗rin tutadi. Mintaqa ichki 
hududiy mehnat taqsimotini tabiiy sharoiti (agroiqlimiy) va resurslari belgilab 
beradi. Binobarin, hududda joylashgan shaharlarning aksariyati tog‗oldi va tekislik 
shaharlari hisoblanadi. Iqtisodiy rayon shahar manzilgohlarining 63.8 foizi (164 ta) 
va ulardagi aholining 64.9 foizi (1199 ming kishi) tekislik mintaqasiga to‗g‗ri 
kelgan (2011 y.)
22
. 
Iqtisodiy rayon urbanizatsiya darajasining respublika ko‗rsatkichidan doimiy 
pastligi, tug‗ilish ko‗rsatkichining yuqoriligini hamon saqlab qolmoqda. Binobarin, 
mintaqa urbanizatsiyasining xarakterli xususiyatlardan biri-shaharlarda aholi soni 
o‗sishi va tabiiy harakatning yuqoriligi bilan ifodalanadi.
Janubiy mintaqada shaharlashuv darajasi muntazam ortib bormoqda; 2016 
yilda respublikada o‗rtacha urbanizatsiya darajasi 50.5 % bo‗lgani holda, iqtisodiy 
rayonda bu ko‗rsatkich 39.3 foizga (Qashqadaryoda 49.2 %, Surxondaryoda 35.7 
%) teng bo‗ldi. Hozirda mazkur hududda 31 ta shaharlar mavjud. Surxondaryo 
viloyatida 8 ta shahar va 7 ta shaharcha, Qashqadaryo viloyatida esa 12 ta shahar 
va 4 ta shaharcha joylashgan. 
Janubiy rayon iqtisodiyotida balans yoqilg‗i zahiralar neft va tabiiy gaz, 
toshko‗mir, shuningdek turli tuzlar, qurilish materiallari, oltingugurt va 
farmatsevtika xom-ashyolari (dorivor o‗simliklar) muhim ahamiyatga ega. 
Hududning shifobaxsh buloq va chashmalari, tarixiy qadamjo va ziyoratgohlari 
istiqbolda shahar hosil qiluvchi tarmoqlar- rekreatsiya va turizmning rivojlanishiga 
asos bo‗lib xizmat qiladi. Biroq tabiiy resurslar bilan ta‘minlanganlik va ularni 
kompleks qayta ishlash borasida hududiy tafovutlar mavjud.
Xususan, Qashqadaryo viloyati nafaqat mintaqaning balki respublikaning 
asosiy yoqilg‗i-energetika bazasi sifatida ustunlikka ega. Qo‗shni Surxondaryo 
viloyati o‗ziga xos yer usti tuzilishi, transport