Shaharlar geografiyasi va geourbanistika asoslari

Qashqadaryo viloyati shaharlarining klassifikatsiyasi 
23
Каримов И.А.Она юртимиз бахт-у иқболи ва буюк келажаги йўлида хизмат қилиш –энг олий саодатдир.-Т., 
2015.-197 б 

---

98 
Qashqadaryo viloyati shaharlarining joylashuvi, tabiiy-iqlimiy sharoit, yer 
yuzasining tuzilishi, gidrografik rejim hamda ijtimoiy-iqtisodiy omillar ta‘siri 
ostida kechgan. Janubiy mintaqa shaharlari orografik jihatdan tog‗, tog‗oldi va 
tekislikda, gidrografik jihatdan daryo vodiylarida shakllangan.
Viloyatda mamlakatimiz uchun eng muhim va strategik ahamiyatga ega 
bo‗lgan sanoat tarmoqlari rivojlangan. Bu yerda neft (80 foizi) va tabiiy gazning 
asosiy qismi (92 foizi), gaz kondensati (95 foizi) va oltingugurt (salkam 100 foizi) 
qazib olinadi; milliy iqtisodiyot uchun eng zarur hisoblangan gaz-kimyo, neft-
kimyo, kaliy ishlab chiqarish korxonalari faoliyat ko‗rsatmoqda. Uning zimmasiga 
O‗zbekistonning 6.4 foiz yalpi ichki mahsuloti, 8.3 foiz sanoat va 7.2 foiz qishloq 
xo‗jalik mahsulotlari to‗g‗ri keladi. 
Mintaqa aholi manzilgohlarining shakllanishi ikki bosqichda yaqqol namoyon 
bo‗ladi. Birinchisi, qadimdan aholi yashab kelgan (Yakkabog‗, G‗uzor va 
Shahrisabz) aholi manzilgohlari bo‗lsa, ikkinchisi Qarshi dashtini o‗zlashtirish 
natijasida paydo bo‗lgan shaharlar sanaladi. 
Ma‘lumki, O‗zbekistondagi aksariyat ―yangi‖ shaharlar o‗tgan asrning 60-80 
yillarida qo‗riq va bo‗z yerlarni o‗zlashtirish, turli qazilma boyliklardan 
foydalanish davriga to‗g‗ri keladi. Bunday shaharlar ayniqsa, Surxondaryo, 
Qashqadaryo, Jizzax, Sirdaryo va Navoiy viloyatlarida ko‗pchilikni tashkil qiladi. 
Xususan, Qashqadaryoda o‗tgan asr oxirlarida yangi yerlar o‗zlashtirilishi (Yangi-
Nishon, Koson, Beshkent) va gidrotexnik inshoat negizida (Tolimarjon) shaharlari 
barpo etilgan
.
―Resurs‖ shahar Muborakni shakllanishida foydali qazilmalar 
muhim rol o‗ynagan bo‗lsa, Miroqi va Qashqadaryo rekreatsiya negizida vujudga 
kelgan.
Demak, mintaqa shaharlarning tashkil topishi siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy va 
tarixiy jarayonlar natijasi bo‗lsa, ularning rivojlanishi ishlab chiqarish kuchlarining 
taraqqiy etishida o‗z ifodasini topadi.
Mintaqa shaharlar to‗ri va tizimini shakllanish nuqtai nazaridan qaralganda, u 
1989 yilga nisbatan deyarli o‗zgarmagan. Mustaqillik yillarida faqatgina 
shaharchalar sonida o‗zgarishlar kuzatildi (6 tadan 11 taga ko‗paygan). Hozirgi 
vaqtda mazkur hududda 31 ta shahar joylar mavjud. Shundan Surxondaryo 
viloyatida 8 ta shahar va 7 ta shaharcha, Qashqadaryo viloyatida esa 12 ta shahar 
va 4 ta shaharcha joylashgan. 
2016 yil 1 yanvar holatiga ko‗ra Qashqadaryoda 12 ta shahar va 123 ta 
shaharchalar mavjud bo‗lib, umumiy urbanizatsiya darajasi 43.0 foizni tashkil 
etadi. Ulardan Qarshi va Shahrisabz O‗zbekistonning 18 katta shaharlari qatoriga 
kiradi (257 va 101 ming kishi, Kosonda 71 ming aholi yashaydi; Qamashi va Kitob 
shaharlarida 37-40 ming aholi bor. Qolgan shahar manzilgohlarida aholi soni 
bundan ozroq.
13-jadval