Shaharlar geografiyasi va geourbanistika asoslari

Jizzax viloyati shaharlarining genetik tasnifi 
Jizzax viloyati iqtisodiy geografik o‗rnining qulayligi, ―markaziyligi‖ va 
transchegaraviyligi, tabiiy resurslarga boyligi, mehnat resurslari bilan etarlicha 
ta‘minlanganligiga ko‗ra boshqa mintaqalardan ajralib turadi. Viloyatning iqtisodiy 
geografik mavqeyi uning rivojlangan Toshkent va Zarafshon rayonlarining 
o‗rtasida joylashganligida ham ko‗rinadi.
Mintaqa shaharlarining genetik tasnifidagi o‗ziga xos xususiyat ularning 
joylashgan o‗rni, sanoatning tarmoq tarkibiy tuzilishi, transport infratuzilmasi, 
tabiiy resurslar bilan ta‘minlanganligi kabi omillar bilan belgilanadi.
Viloyatda 2016 yilda urbanizatsiya darajasi 47,0 % (respublikada 50.5 %), 
2008 yilda esa u 29,2 foiz bo‗lgan. Shaharliklar 6 ta shahar 42 ta shaharchalarda 
mujassamlangan.
Hudud shahar va shaharchalari shakllanish tarixi, funksional tiplari va katta-
kichikligiga ko‗ra farqlanadi (-jadval).Viloyat shaharlarining aksariyati qishloq 
xo‗jalik mahsulotlarini qayta ishlash va tuman markazlari sifatida vujudga kelgan. 
Jizzax viloyati shahar aholisining o‗sishi yillar davomida o‗zgarib 
borgan.1987 yilda viloyat shahar manzilgohlarida atigi 197 ming aholi bo‗lsa, 
1995 yilda 278.1 ming, 2000 yilda 294.7 ming kishiga ko‗paygan yoki mazkur 
davr mobaynida 149.5 foizga o‗sgan. 2016 yil ma‘lumotiga ko‗ra mintaqa shahar 
aholisi 600.8 ming kishiga teng bo‗lgan (respublika shahar aholisining 3.7 foizi).
Viloyat markazi va ―ikkinchi shahar‖ orasidagi masofa juda uzoq. Sababi, 
mintaqada urbanistik tarkibning ―o‗rta bo‗g‗ini‖ shakllanmagan. Keyingi bosqich 

---

70 
―yarim o‗rta‖ (Paxtakor, G‗allaorol, Dashtobod) shaharlarda aholi soni 25-38 ming 
kishi atrofida.
8-jadval 
Jizzax viloyati shahar manzilgohlarining genetik tasnifi 
T

r Shakllanish omillari
Shahar va shaharchalar 
1 Qishloq xo‗jalik mahsulotlarini qayta 
ishlash va tuman markazlari
O‗smat, 
G‗allaorol, 
Do‗stlik, 
Gagarin, Paxtakor, Yangiqishloq, 
Bo‗ston, 
Zarbdor, 
Zafarobod, 
Dashtobod 
2 
Tabiiy resurslardan foydalanish 
Qo‗ytosh, Marjonbulok, Uchquloch 
3 
Rekreatsiya asosida 
Zomin 
4 
Sanoat asosida 
Jizzax 
Viloyat shahar manzilgohlari, geografik o‗rni, mavjud imkoniyatlaridan kelib 
chiqqan holda ma‘lum funksiyalarni bajarishga ixtisoslashib bormoqda. Masalan,