Щадимги европада илк фалсафий билимлар ривожи, ижтимоий таращщиёт, маданий жараёнлар

СКЕПТИЦИЗМ

Эрамиздан олдинги IV асрнинг охирида Юнонистонда яна бир фалсафий оқим – скептицизм оқими юзага келди.

Скептицизм юнонча сўз бўлиб, “кўриб чиқаяпман”, “тадқиқ қилаяпман”, “мулоҳаза қилаяпман”, “шубҳаланаяпман” деган маъноларни англатади. Бу оқимнинг кўзга кўринган намоёндалари – Пиррон, Агрипп, Энсидем, Секст Эмпирикларидир.
Скептицизм оқимига асос солганлардан бири Пиррондир (360-27 й. Эр. ав.) у Суқрот сингари ўз таълимотини оғзаки равишда баён қилиб, ўзидан кейин бирон бир асар қолдирмаган. Шу сабабдан унинг таълимоти ҳақида биз кўзга кўринган шогирдларидан бири, Тимоннинг (320-230 й. Эр.ав.) асарларидан билишимиз мумкин.
Пиррон ва унинг издошлари фикрича, инсон тафаккури ўзи босиб ўтган йўлга қараш мақсадида тўхтайди ва билишда эришган ютуғига танқидий қараб чиқади. Уларнинг догматик фалсафага қараши танқидий қарашлар, диалектика тарихи нуқтаи-назардан муҳим аҳамиятга эга. Скептиклар антик диалектикадек қудратли қуролга эга эдилар. Улар ўз ўтмишдошлари бўлиши Гераклит, элейликлар, софистлар, Суқрот, Афлотун, Арастуларнинг диалектикасини ўзларича талқин этию келганлар. Уларнинг спектик диалектикалари Элейликларнинг енгатик диалектикаси ва софистларнинг релеатив таълимотига ўхшаб кетади. Скептиклар ҳар қандай билимнинг ҳаққонийлигини инкор этишган. Уларнинг фикрича, исбот манбаи қайта исбот билан чексиз равишда тасдиқланиши керак.
Скептиклар мантиқий исботнинг онтологик ва гносеологик асосини рад этиб, назарий нуқтаи-назардан, уларнинг фикрича ҳақиқатни дарҳақиқат билиш мумкин эмас. Скептиклар фикрича ҳақиқат субъектив иқрордир. Шунинг учун улар ҳақиқатни эҳтимол деб атайдилар. Монархия, аристократия ва демократияларнинг йиғиндисидан ташкил топиши мумкин. “Давлатнинг мақсади, - дейди Цицерон, - фуқароларнинг хавфсизлигини ва ўз мулкидан эркин фойдаланишни таъминлашдан иборат”.¹ Уларнинг ахлоқий қарашлари стоикларнинг ахлоқий қарашларига ўхшаб кетади. Ўз ахлоқий қарашларида муҳим эътиборни эзгуликка қаратадилар. Инсоннинг оқил маҳлуқ деб билади. Инсонда қандайдир илоҳийлик бор дейди. Ирода қудрати ила ҳаётнинг барча аччиқ-чучукларини енгиш эзгу фазилат деб аташган. Бу борада фалсафа инсонга жуда катта мадад кўрсатади. Фалсафий йўналишларнинг ҳар бири ўз қўли билан эзгуликка эришишига олиб боради. Шунинг учун дейди Цицерон ҳар бир фалсафий мактабнинг эришган ютуқларини “бирлаштириш” лозим дейди. Бу Билан у ўзининг эклетик таълимотини ҳимоя қилади.