Щадимги европада илк фалсафий билимлар ривожи, ижтимоий таращщиёт, маданий жараёнлар

Қурувчи Этикдўз

Уй Этик

Арасту айтадики, айрбошлаш муамаласи бўлмагандек, айрбошлаш қийматларини тенглаштирмай амалга ошириб бўлмайди. Шундай қилиб, айрбошлаш тенгликсиз амалга ошмайди, тенгликни эса тенглаштира олишлик бўлмайди. Тенглаштиришнинг асоси — нимада? Арасту бунга жавоб бергандай бўлди.

Арасту фикрича қиймат ўлчовини пул ташкил этади. шунинг учун айрбош қилинадиган барча нарсалар пулга тенглаштирилиши керак. шунинг учун улар ўртасида воситачилик ролини тангалар ўйнаши лозим. Пул ҳамма нарсани ўлчайди ва аниқлайди. Шундай қилиб, Арасту ўз талқинининг ахамиятига тушуниб ета олмади. У турли хил меҳнатларни фақат пуллар билан таққослашда тўхтади. Унинг фикрича, қиймат асосини баҳо ташкил этади. Лекин у барча меҳнат турларининг тенглиги ва тенг қийматлигини тушунмасди. Чунки Юнон мамлакати қуллик меҳнатига ва ишчи кучларнинг тенгсизлигига асосланган эди.
ТАҚСИМОТ. Арасту тақсимлаш масаласи билан шуғулланиб, алоҳида «Тақсимловчи» адолат ҳақида фикр юритади. Юқорида айтганимиздек иззат-ҳурматни ёки пулларни ва шулар билан боғлиқ моддий имтиёзларни тақсимлайди. Бу адолатнинг принципи «Ц Тенгсизлик тенгсизга»дир. Бу моддий ноз-неъматларни ижтимоий синфлар ўртасида тақсимлашдир. Арасту айтадики, мутлоқ адолатмуносиб тенглик асосида бўлиши мумкин. У таъкидлайдики, адолат — бу тенглик, лекин бу тенглик барчага тааллуқли эмас, балки тенгларгадир. «Барча кишилар тақсимланувчи адолатга кўра муносабатликка таянмоғи лозим, лекин муносибликни ўлчовини ҳамма ҳам битта нарсада кўрмайди. Демократиянинг фуқаролари муносибликни озодликда кўрсатар, олигархияда бойликда, аристократияда эса эзгуликда кўрадилар. Арасту инсоннинг асосий қадр-қимматининг келиб чиқиши, насл-насаб ва манавий фазилат озчиликда бўлади, дейди. Олижаноб шахсларнинг биттасини ҳам топа олмайсиз, камбағаллар эса ҳамма ерда бор. Тақсимот масаласини хал қилган, қулдорлик аристократиясининг ҳомийси Арастунинг синфий қарашлари ана шундай. Унинг «тенгсизлик тенгсизга» принципи ижтимоий тенгсизликни ғоявий жиҳатдан исботлади. Арасту мутлақо асоссиз ҳолда, насл-насабнинг олийлиги фазилат билан айнан бир нарса деб билади.