Империядаинщирознинг бошланиши. Ii аср орасига келиб, сиёсий =аётда армиянинг роли ва таъсири кучайиб кетди. Энди тахтга кимнинг ытиришини сенат эмас, балки армия =ал щиладиган былди. +окимият учун кураш олиб бораётган консулларнинг ша=ар магистратурасига кырсатилган номзодлар эвазига фущароларга пора бериш, уларни ыз томонларига а\даришлари оддий бир =ол былиб щолди. Жамиятдаги ижтимоий ва маънавий-ахлощий жи=атдан =ам катта инщирозга дуч келди.
Милодий I-II асрларда заифлашиб бораётган Рим империяси асосан мудофаа урушларини олиб борарди. Бунинг ощибатида мамлакатга олиб келинаётган щуллар сони кескин камайиб кетди. Щулдорликка асосланган ижтимоий тузумнинг инщирозга юз тутиши янги ищтисодий муносабат- колония тизимининг шаклланишига олиб келди. Энди щуллар билан бир щаторда заминдорларга ижара =ащини бериш шарти билан ер олган колонлар пайдо былди. Айрим заминдорлар щулларга мустащил хыжалик юритиш учун ер ажратиб беришни афзал кыра бошладилар.
Мамлакат ижтимоий-сиёсий =аётидаги инщироз айнищса III-IV асрларда кучайиб кеди. Императорлар тез-тез алмашиб турадиган былди. Вилоятлардан келадиган даромад камайиб кетгани боис, =укумат ва армия учун зарур былган мабла\ етишмас эди. Алоща ва савдо йыллари ишдан чища бошлади. Нарх-наволар кытарилиб кетди. Кып вилоятларда ыз-ызини таъминлашга асосланган натурал хыжаликлар пайдо былди.
Суд-тергов ишларини олиб бориш со=асида янги тартибот – инквизиция (лот. Inguisition – текшириш, тергов щилиш) амал щила бошлади. Суд ишларини олиб боришда мавжуд былган демократик щонун щоидаларга бар=ам берилди. +акам фаолиятида тергов ва суд ишларини олиб бориш вазифалари бирлаштирилди, суд эса хуфёна тарзда олиб бориладиган былди. Айбланувчининг ищрор былиши исботлашнинг асосий турига айланди.
Рим империясида шаклланган инквизицион суд тартиби ырта аср даврида рим-католик черков томонидан щабул щилинди ва \айридинлар, бидъатчилар =амда жодугарларга щарши олиб борилган суд ишларида щылланилди.
Рим империясидаги Ғоявий-мафкуравий жараёнлар. Буюк Рим цивилизациясини бунёд этишда римликларга хос айрим маънавий-ру=ий хислатлар – сиёсий зийраклик, эрксеварлик, ватанпарварлик ва шу=ратпарастлик катта мадад берган. Ижтимоий =аётнинг уч со=асида =арбий фаолият, щишлощ хыжалиги ва =ущущда) римликлар ыша даврда энг ющори натижага эришганлар, катта билим ва тажриба тыплаганлар.
Лекин маънавий ва мафкуравий со=аларда римликлар етук, муста=кам диний, назарий-\оявий ва фалсафий щадриятлар тизимини ярата олмадилар. Маориф, санъат, адабиёт, фалсафа ва фанда Рим учун юнонлар бунёд этган щадриятлар бетакрор намуна былиб щолаверди. Рим шоири Гораций айтганидек, асирга тушган юнонлар ыз \олибларини асирга олишди. Бу =ол маънавий ва мафкуравий бышлищни, эклектик характердаги фалсафани вужудга келтирди.
Ющорида тасвирланган ба\оят мураккаб ижтимоий-ищтисодий ва сиёсий вазиятда шаклланган щадимги Рим фалсафаси мил.ав. IV асрдан милодий 529 йилигача былган (императори Юстиниан томонидан барча фалсафий мактаблар ёпилган йил) даврни ыз ичига олди. Унинг асосий босщичлари щуйидагилардан иборат былди: