Sh. T. Otaboev t. I. Iskandarov kommunal gigiena

SANOAT KORXONALARI JOYLASHGAN ZONALAR
Bu funkcional zona sanoat korxonalari bilan bog’liq ob’yektlarni joylashtirishga mo’ljallangan. U yerga shu ob’yektlarning bir-biriga bog’lanishini yaxshilash maqsadida temir yo’llar quriladi. Turar joylar bilan korxonalar o’rtasidagi yo’llar esa qulay, transport bilan ta’minlangan bo’lishi kerak. Tranzit shaharlar orasidagi temir yo’l va avtomobil yo’llari alohida qilib quriladi. Temir yo’l vokzallari, avtovokzallar shahar tashqarisiga, aholiga zarar yetkazmaydigan qilib quriladi. U yerga sanoat korxonalarini joylashtirish sanitariya-epidemiologiya qoidalari asosida bo’ladi.
Sanoat markazlarida asosan sanoat korxonalari, issiqlik elek- trostanciyalari, avtomobil bazalari joylashgan bo’ladi. Konstruktorlik idoralari, o’quv markazlari hamda sanoat korxonalariga texnik tomondan xizmat qiladigan ob’yektlar joylashtiriladi.
Sanoat korxonalari joylashgan zonada quyidagilarga e’tibor byeriladi:

1. 
   aholi turar joylari havosining ifloslanishining oldini olish va aholini shovqin-surondan muhofaza qilish maqsadida aholi turar joylari bilan sanoat korxonalari orasida sanitariya muhofaza zonasi o’rnatilishiga;
   
2. 
   sanoat chiqindi suvlarining aholi foydalanadigan suv havzalariga
   

tushmasligiga;
v) tuproqlar ifloslanishining oldini olish maqsadida sanoat korxonalari chiqindilarining o’z vaqtida shahar dan chetga olib chiqib ketilishi, shuningdek yig’ilgan axlatlarning zarur hollarda zararsiz holatga keltirib, so’ngra olib chiqib ketilishiga;
g) yuk tashishga mo’ljallangan transport vositalari qatnovining aholiga zarar byermasligiga;

4. 
   sanoat korxonalari shamol yo’nalishiga to’g’ri qilib joylashtirilganligiga va hokazo.
   

1971 yilda chiqarilgan va tasdiqlangan sanitariya va qurilish normalariga asosan aholi turar joylari va sanoat korxonalaridan chiqadigan zaharli gaz va changlarning havodagi miqdoriga qarab sanitariya-himoya zonalari 5 turga bo’linadi.

1. 
   tur-1000 m; II tur —500 m; III tur —300 m; IV tur—100 m va
   

• 
  tur-50 m.
  

Mabodo, aholi turar joylari bilan sanoat korxonalari orasidagi himoya masofalari talabga javob byermasa, sanoat korxonalaridan chiqadigan zararli gazlar, chang va boshqalar aholi sihat-salomatligiga putur etkazsa, turar joyning sanitariya holatiga zarari tegsa, u holda respublika Sog’liqni saqlash vazirligi qoshidagi Davlat Bosh sanitariya-epidemiologiya boshqar-masi va respublika Davlat qurilish komitetining qo’shma ravishda chiqargan va tasdiqlangan qaroriga yoki farmoniga asosan aholi turar joylari bilan sanoat korxonalari oralig’idagi himoya masofasi uzaytirilishi yoki qisqartirilishi mumkin. Masalan, keyingi yillarda qurilayottan yirik sanoat korxonalari talabini yuqorida zikr qilingan himoya masofalari mutlaqo qoniqtirmaydi. Bunday holatlarda aholi turar joylari bilan sanoat korxonalari orasidagi masofa kamida 5—10 km ga uzaytirilishi lozim.
Navoiy shahrida qurilgan ximiya sanoati korxonalari haqiqatan ham zamon talabiga javob byeradi. CHunki, shahar bilan korxonalar oralig’i 10— 15 km ga to’g’ri keladi. SHuni ham aytish kerakki, agar chiqindilarni ushlab qoladigan qurilmalar tozalash inshootlari chiqargan zaharli chiqindilar ta’sirini kamaytirsa, aholiga zarari tegishi oldini olsa, u holda himoya masofasini qisqartirish mumkin. Bu nazorat organlari tomonidan amalga oshiriladi.
Qachon aholi turar joylari va sanoat korxonalari oralig’idagi himoya masofalaridan foydalanishga ruxsat byeriladi? Nima uchun u maydonlarga hammomlar, avtomobillar uchun garajlar, konstruktorlik idoralari, korxonalar, oshxonalar, magazinlar, zavod va kombinatlarning idora-boshqarmalari, texnika inshootlari qurilgan? Agar ushbu maydonlarning 35—40% iga daraxtlar ekilib, kichik o’rmonlar tashkil qilinsa yoki ko’kalamzorlashtirilsa, u yerdan foydalanish mumkin. Daraxtzorlarning eni 30—40 metr, uzunligi 100— 200 metrga etgan bo’lsa, ishchi-xizmatchilarning dam olishiga xizmat qiladi. Bunday daraxtzorlar iqlimni yumshatib, havoning oksigen bilan boyishiga, ifloslangan havoni tozalashga imkon byeradi.
Sanoat markazlarn joylashtirnlgan maydonlar darhol obodon- lashtirilishi, ko’kalamzorlashtirilishi lozim. U yerga vodoprovod va kanalizaciya tarmoqlari ulansa, favvoralar qurilsa ayni muddao bo’ladi. Bulardan tashqari, sanoat korxonalari zonasida transport harakati hamda odamlarning yurishi uchun qonun-qoidaga asoslanib yo’llar quriladi. Ishchilar ga qulay bo’lishi uchun ular yashayotgan joydan korxonalar gacha bo’lgan masofa 25 km dan ortiq bo’lsa, jamoa transporti bilan ta’minlanadi. 3000 metrdan ziyodroq himoya masofasini talab qiladigan katta korxonalar shahar tashqarisiga quriladi.
Odatda, sanoat korxonalari qishloq xo’jaligi uchun zarur bo’lmagan yoki kam foyda byeradigan, hosil unmaydigan yerlarga quriladi.
Sanoat korxonalari suv havzalariga yaqin joylarga, sanitariya-himoya zonalari atrofiga, sanatoriy va kurort, dam olish zonalari yaqiniga qurilsa, unga yuqori gigienik talablar qo’yiladi. Bunda korxona chiqindilari aholining sihat-salomatligiga ta’sir qilmasligiga, ifloslantirmasligiga ahamiyat byeriladi. Buning uchun sanoat korxonalarini zamonaviy texnika asbob-uskunalari bilan ta’minlash, asboblarni ish tushgach yaxshilab byerkitish, chiqindilarni tozalash inshootlari orqali zararsizlantirish va boshqalar ko’zda tutiladi.
Sanoat korxonalari ishi suv bilan bog’liq bo’lsa, ular suv havzalariga yaqinroq qilib quriladi. Bunda sanitariya xodimlarining vazifasi murakkablashadi, chunki chiqindi suvlarni zararsizlantirish va ularni sanoat korxonalaridan olib chiqib ketish va suv havzalarini ulardan muhofaza qilish masalasi hal qilinishi kerak bo’ladi. Ba’zi sanoat korxonalari ishlab chiqqan mahsulotlar suv transporti orqali boshqa rayonlarga tashiladi. Buning uchun daryo bo’ylarida yuk qabul qilish, yuk tushirish portlari, inshootlar joylashtiriladi. Bunday ob’yektlar suv oqimining quyiroq qismiga joylashtiriladi. Agar ular aholi turar joylari yaqiniga joylash-tirilsa, suv havzalarini ifloslantirib, aholi sog’lig’iga zarar etkazishi mumkin.
Sanoat korxonalari suv havzalari yaqinida joylashgan bo’lsa, qirg’oq bo’ylarida dam olish uchun maydonlar qoldiriladi. Sanitariya nazorati xodimlari qayta qurish uchun mo’ljallangan shahar loyihasini izchillik bilan tekshirib, xulosa yozishi kerak. Unda shahar ichida joylashgan sanoat korxonalarini shahardan tashqariga olib chiqib ketish, sanitariya-himoya zonalari tashkil qilish, shahar ichida joylashgan, ammo tashqi muhitni ifloslantiradigan kichik korxonalardan muhitni himoya qilish choralari ishlab chiqiladi.
SHaharlarni qayta qurcsh bosh planida murakkab vazifalar ham hal qilinadi. Bunda shunday masalalar ko’tariladiki, toki bu korxona aholiga zarar byermaydigan korxonaga aylansin. Ba’zan korxona chiqindilarini texnologik yo’l bilan tozalash inshootlari yordamida zararsizlantirib bo’lmasa yoki ularni shahardan chetga olib chiqishning iloji bo’lmasa, korxonalar atrofida yashovchi aholi boshqa yerga ko’chiriladi. Qolgan aholiga esa turar joylar
bilan korxonalar oralig’ida himoya masofalari tashkil qilinadi.
Xavfli portlash yoki yong’in chiqish xavfi bo’lgan korxonalar shahar chekkasiga, aholidan uzoqroq masofaga shamol yo’nalishiga to’g’ri qilib quriladi. Ko’pgina sanoat korxonalaridan qayta ishlab bo’lmaydigan chiqindilar chiqadi. Masalan, shlaklar, kul va boshqalar. Bular uchun maxsus poligonlar, chiqindi tagalanadigan axlatxonalar tashkil qilinadi. Bunday joylar tepaliklar yonida, suv toshmaydigan joylarda tashkil qilinadi.
Sanoat korxonalari joylashgan zonalarni qayta qurish masalasi ko’tarilganda korxonalarning rivojlanishini nazarda tutib, rezyerv maydonlar tashkil qilinadi. YAngi korxonalar qurish uchun ham maydonlar ajratiladi. SHu bilan bir qatorda temir yo’llar, avtomobil qatnovini tartibga solish, foydalanilmagan yo’llarni buzib, u yerga boshqa ob’yektlar qurish ko’zda tutiladi.
Sanoat korxonalari chiqindilari havoni ifloslamasligi uchun zavodlarga chiqindilarni tozalash inshootlari qurish, ulardan unumli foydalanish maqsadga muvofiq.