Ш. Шоабдураҳмонов, М. Асқарова, А. ҲОжиев, И. Расулов, X. Дониёров

ГРАММАТИК КАТЕГОРИЯ

г ^;

10. 
    §. Бир-бирига қиёсан олинадиган икки ёки ундан ортиқ грамматик маъно билан шу маънони ифодаловчи форма бир- галикда грамматик категорияни ҳосил қнлади. Масалан, от- ларда б-ирлик билан кўплик маъноси ва шу маънони ифодалов- чи форма биргаликда сон категориясини ташкил этади: китоб — бирлик (ноль форма), китоблар — кўплик. Ҳаракат- нинг ўтган, ҳозкрги ва келгусига оидлиги маъноси ва бу маъ- ноки ифодаловчи формалар биргаликда феълнинг замон кате- гориясини ҳосил қилади: келди — ўтган замон, келяпти-ҳр- зиргн замон, келади — келаси замон.
    

Маълум бир сўз умумий лексик маъиосига қўшимча маъно ифодаловчи формада бўлиши мумкин. Лекии бу маъио ва фор- ма бошқа бирар маъно ва форма билан муносабатда бўлмаса (у билан бирлик ҳосил қилмаса), у ҳолда грамматмк катего- рия ҳақида гапиркб бўлмайди. Масалаи, -ники аффикси отлар- га қўшилади. Лекнн янги сўз ясамайди, балки хослик маъно- сини ифодаловчи форма ясайди:■ ўзимники, укамники, мактаб- ники каби. Демак, буида хослик маъноси ва шу маънони ифо- даловчи форма бутунлиги бор. Лекин шу маъно ва формага қарама-қарши қўйилиб, у билан маълум бирликни ҳосил қи- ладиган бошқа бир маъно ва форма йўқ. Шунга кўра, отнинг -ники аффикси ёрдамида ясалувчи хослик ифодалайдиган фор- маси бўлса ҳам, лекин отлар хослик категориясига эга деб бўлмайди.
Демак, бир-бирига қарама-қарши қўйилиши (бир-бирига иисбатаи олиниши, оппозидия ҳосил қилиши) мумкин бўлган ик'ки ва ундаи ортиқ грамматик маъно ва шу маъноларга хос' формаларгина грамматик категорияни ҳосил қила олади.

СУЗНИНГ МОРФОЛОГИК структурасн

11.