Ш. Шоабдураҳмонов, М. Асқарова, А. ҲОжиев, И. Расулов, X. Дониёров

-она аффикси ёрдамида ясалувчи равишлар -ларча аффикси билан ясалувчи равишларга маъноси ва қўлланиши жиҳатдан жуда яқин туради. Улар асосан инсонга хос ҳаракат-ҳолатнинг белгисини билдиради. Қиёсланг: қаҳрамонларча жанг қилмоқ — қаҳрамонона жанг қилмоқ, дўстларча, маслаҳат бермоқ — дўс- тона маслаҳат бермоқ ва б. Лекин, биринчидан, -ларча аффик- си ёрдамида ясалувчи равишларда -лар кўрсаткичининг таъ- сирида кўплик, умумлаштириш оттенкаси сезилиб туради. -она ёрдамида ясалувчи равишларда эса бундай оттенка йўқ. Қиёс- ланг: дўстларча — дўстона, мардларча — мардона, ваҳигийлар- ча — ваҳшиёна. Иккинчидан, -она аффикси ёрдамида ясалувчи равишлар жуда оз. -ларча аффикси. ёрдамида ясалувчи кўиги- на равишларнинг асосидан -она аффикси ёрдамида равиш ясал- майди. (сурбетларча, тўраларча, оталарча, телбаларча, идеа- листларча ва б.).
-лаб. Бу аффикс асосан отлардан ва миқдор, вақт маъноси- ни билдирувчи сўзлардан равиш ясайди. Вақт билдирувчи сўз- лардан ясалган равишлар ҳаракатнинг асосдан англашилган •вақтда, шу вақт давомида бажарилишини билдиради: азон + + лаб (келмоқ),■ ой+лаб (хабар олмаслик).



Миқдор, ўлчов англатувчи сўзлардан -лаб аффикси ёрда- мида ясалган равишлар ҳаракатнинг асос билдирган маънода, шундай йўл билан бажарилишини англатади: пақир + лаб,
грамм + лаб, битта + лаб, метр+лаб.
-ан. Бу аффикс араб тилидан кирган саноқли сўзларданги- на равиш ясайди: мажбур + ан, қиёс + ан, мазмун + ан, мантиқ + + ан, тахмин + ан, тасодиф + ан, тақлид + ан, виждон + ан каби: «Ахир, Эрали ҳозир текинга ўхшаб кўринган ўша пуллар эва- зига мендек имрбод қилга айланади-ки»,— деди Меликил хаёлаи. (Ё. Ш.)
-сиз ва бе-. Ҳозирги ўзбек тилида бу аффикслар сифатдан ташқари равиш ясашда ҳам иштирок этади: тўхтов + сиз — бе + тўхтов, рухсат + сиз — бе + рухсат, тиним + сиз ■— бе + тиним, ҳисоб + сиз — бе + ҳисоб, бе + вақт, бе + гумон, бе + ихтиёр, бе + малол, бе + маҳал, бе + омон: Пулемётлардан, миномёт ва ав- томатлардан тўхтовсиз ўқ ёғдириб турарди. (Ш. Саъдулла.) Дарчаниыг кичкина илгаги бўлиб, у ҳар икки томондан бема- лол очилар эди. (Ш. Саъдулла.)
-чанг. Бу аффикс кийим-бош билдирувчи айрим сўзларга қў- шилиб, шахснинг фақат асос билдирган кийимдалик ҳолда би- рор ҳаракатни бажаришини билдиради: кавуш + чанг (кўчага чиқмоқ), кўйлак + чанг (ҳовлида юрмоқ), яктак + чанг, маҳ- си + чанг каби.
Юқоридаги аффикслардан ташқари ҳозирги ўзбек тилида -лай (ин),-(и)н, -аки каби аффикслар ёрдамида ҳам ясалган равишлар учрайди: Наҳот бир сўз айтмай, бу совуқ гўрда ти- риклайин қолдириб кетар? (0. Ё.) Нега хотинига... баъзан ар- зимаган нарсага, баъзан бутунлай сабабсиз жаҳл қилди? (0.) У суҳбат чоғида ўзинингми, ўзганиягми шеърларидан ёдаки парчалар ўқиб мисоллар келтирар... баҳслашар эди. (Ҳ. Кр- дирий.)
Лекин бу аффикслар воситасида жуда чекланган миқдорда равишлар ясалади.
Булардан ташқари, макон келишиклари формаларидан би- рида равишга кўчган сўзлар ҳам анчагина учрайди: азалдан, тубдан, яыгидан, қўққисдан, тўсатдан, бошқатдан, бирдан, бир- га, бекорга, бошда, кунда, ниҳоятда, одатда.

Коммозиция
29-§. Композиция усули билан қўшма равишлар ҳосил бў- лади.
Қўшма равишлар асосан мустақил маъноли лексемаларни қўшиш орқали ясалади. Қўшма равишларнинг ясалишида ай- рим сўзлар актив роль ўйнайди. Булар; 1. ҳар, ҳеч сўзларш