Ш. Шоабдураҳмонов, М. Асқарова, А. ҲОжиев, И. Расулов, X. Дониёров

, Ҳаракат номининг бўлишсиз формаси -маслик аффикси ёр- дамида ясалади: айтмаслик, бормаслик каби. Кўринадики, бу форма таркибида ҳам -ма элементи бор.
, Феъл ҳаракат белгисини билдирувчи сўзлар билан қўллаи- ганда, инкор маъноси фақат ҳаракатнинг ўзига эмас, балки бу- тун бирикмаиинг мазмунига тегишли бўлади: Уртоқлар, бу бос-

мачиларни осонлик билан енгмадик. (Н. С.) Бу адисӧлда умуман енгганлик эмас, балки осонлик билан енгганл'ик инкор эти- лади.

Етакчи + кўмакчи феълдан ташкил тошак бафикувларда -ма аффикси уч хил қўлланади: 1) етакчи феълга қўшиладн: ёзмай тур; 2) кўмакчи ф^еълга қўшилади:.- ёза кўрма; 3) ҳар иккала- сига -қўшилади: ёзмай щйма. Бундай бирикувларда бўлиш-сиз- лик кўрсаткичияинг етакчи ёки кўмакчи феълга қўшилиш-қў- шилмаслиги маъио талаби билан бўлади. Масалан, келмай цолди, айтмай цўйди, тиламай кўрди бирнкувларидаги каби -ма .аффикси етакчи феълга қўшилса, ҳаракат (кел, айт, ишла феъллари билдирган ҳаракат) инкор этилади, лекии кўмакчи (қол, қўй, кур каби) феълларга хос маъно иикор этилмайди, Бўлишсизлик формаси кўмакчи феълга қўшилса, бу феъл билч дирган маънодаги ҳаракатнннг инкори ифодаланади. Масалан, келиб цолмади бирикувида тасодифий, кутилмаган ҳаракатнинг юз бермаганлиги ифодаланади. Яна қиёслапг: айтмай цўйди — айтиб қўймади, айтмай турди — айтиб турмади, айтмай кўр- ди—айтиб кўрмади ва б.
Инкор формаси етакчи ва кўмакчи фе'ьлга қўшилганда, а-ю* ҳида таъкидланган қатъий туедати (бўяишлияик) ифодалана- ди: атмай цўймади, билмай цолмойди. Бундай ҳолатда, «та«* чи феълдаги 'инкор маъносн кўмакчи феълдаги инкор маъиоои орқали инкор этилиб, тасдиқ маъносини ифодалайди.
Эмас тўлиқсиз феъли. Бўлишсизлик ифодалозвчи эмас ас- лида тўлиқсиз феълнинг инкор формасидир: эрм-ж>эмас. Ҳо-* зирги ўзбек тилида эмас ёрдамчиси бўлишсизлиадан бошқа маъно ифодаламайди. Шуиинг учун уни бўляшсизлик ифода- ловчи махсус ёрдамчи сўз (элемент) деб ҳпсоблаш мумкин, Оғзаки нутқда (баъзан ёзма нутқда ҳам) :бу сўзнинг бнриичи товуши тушиб қолиши ёки а тарзида талаффуз этилиши мум- кин: айтганмасЦайтганамас каби.
Бўлишсизлик кўрсаткичи -ма аффикси фақат ҳаракатнинг инкорини билдиради. Эмас ёрдамчиси эса нарса-иредмет, бел-» ги ва ҳаракатнийг инкорини ифодалаш учун ҳа.м қўллаиавер.а- ди: дарахт эмас, катта. эмас, ўнт.а эмас, келган эашс ва б. Де* мак, бу жиҳатдан -ма аффиксига нвсбатан эмас •ё.рдамчисининг қўлланиш доираси кенг. Лекин, иккинчи томондан, -ма аффяк* сининг қўлланиш доирасига нисбат.ан эмас -ёрдам-чисининг қўя- лаииш доираси анча чегараланган.
Змас ёрдамчиси фақатгина -ган ва -моқчк аффиксли феъл- лариинг бўлишсиз формасини ясаш учун қўллана олади: кет- ган эмас, кетмоқчи эмас каби: Дунё бино бўлиб биз Қамиш- капа меҳнаткашлари бунчалик цувонгап змасмиз. (П. Т.) Уйга хат ёзмоцчи ҳам, бормоцчи ҳам змасман. (С. Аҳм.) Феъл- иинг шахс-сон билан тусланган формалар;ининг, шунингдек, функционал формаларнинг (сифатдош, равишдош, ҳаракат но- ми) инкор формасини ясашда эмас қўллана олмайди.