Ш. Шоабдураҳмонов, М. Асқарова, А. ҲОжиев, И. Расулов, X. Дониёров

Уша кўрсатиш олмоши эса кўпинча бирлик формада келиб, шахс ифодалайди: Уша сизмидингиз, буни қаранг-а, танимап- ман. (С. Аҳм.) Аъзамжон билан Тошкентда кўришган эдим, ўша гапириб берди. (А. Қ.) ...Яхши одам, ўшанинг уйига бора- миз. (0.)
У олмоши кўпинча шахсларга нисбатан қўлланади. Лекин предметни ифодаловчи отлар ўрнида ҳам кела олади. Бу сўз- нинг шахс ёки предметга нисбатан қўлланганини ситуациядан



ва бошқа сўзларга боғланишидан уқиб олса бўлади. Кўпинча кўрсатиш олмошларининг қайси сўз ўрнида қўлланаётгани ол- динги гапдан сезилиб туради. Бошқача қилиб айтганда, олдин- ги гапда олмошнинг қўлланишига сабаб бўлаётган от иштирок этади: Мана, Оқмачитда бащол бор-ку, нимани цидирсангиз топасиз ундан. (0.)—Ундан — бащолдан; Невараси Сулувни ўйлар, унга оишқ бўлган йигитнинг цанақалигини билгиси ке- ларди. (С. Аҳм.)—Унга—Сулувга; Энди мана бу суратни кў- ринг, уни Москвадан юборган. (А. Қ.)— Уни — суратни.
От характеридаги кўрсатиш олмошлари баъзан гап ўрнида қўлланиши ёки эргашгаи қўшма гапнинг бош гапи таркибида келиб эргаш гап томонидан изоҳланиши — изоҳланувчи сўз бў- либ келиши мумкин: ...хотинлари кундузи уйда бўлмайди. Бу—■ бир! Эрлари бола тарбиясига аҳамият бермайди. Бу — икки! Тез-тез қўй сўйиб туришади. Бу — уч! (Ас. М.) Шуни билинг- ки, турмуш цонуни — ўсиш, камол топишдир. (Ш. Р.)
Сифат характеридаги кўрсатиш олмошлари предметнинг белгисини ифодалайди: Эртасига бу хабар бутун колхозга тар- қалди. (А. Қ.) У гуллар читга гул босувчи ижодкор рассом қиз- ларга илҳом берар эди. (Ас. М.) Чолнинг шу ишидан жаҳлим чиқади. (0.) Биз ўша дўконга борамиз. (0.)
Ҳаракатнинг белгисини билдирадиган шу, ўша олмошлари такрор ҳолда қўлланиб, шу-шу, ўша-ўша равиш характерида- ги кўрсатиш олмошларини ташкил этади: Шу-шу боища арз қилганимни билмайман. (А. Қ.) Уша-ўша кампир билан Ғаф- форжон бизникида қолиб кетди. (А. Қ.)
Айрим вақтларда бупдай олмошлардан сўнг бўлди сўзи қў- шилиб келиши ҳам мумкип: Шу-шу бўлди-ю, Спдиқжон яна ўз тўпига қўшилши тараддудига тушди. (А. Қ.) Мсн уни икки йил олдин кўрган эдим. Уша-ўша кўрмадим. Беморнинг аҳво- ли ўша-ўша.
Кўрсатиш олмошлари -дай, -ча ясовчиларини олиб сифат ва ра- виш характерида қўлланиши мумкин. -дай аффикси бошқа ўзаклар- дан сўнг -дек шаклнда қўлланса ҳам, кўрсатиш олмошларидан сўнг -доқ, -дақа ёки -ақа, -дақанги, -ақанги шаклида ишлатилади: бун- доқ, бундақа, шунақа, шундақангиЦшунақанги каби. Бу ясовчилар қўшилиши натижасида бир н товуши орттирилади. Бу товуш асли- да кўрсатиш олмошларининг қадимий шакли бул, шул, ул, ўшал сўзлари таркибидаги л товуши бўлиб, кейинча фонетик ўзгаришга учраб, л > н ҳодисаси рўй берган: бул-дай—бундай, шул-ча—шунча каби. Бундай олмошлар предметнинг ёки ҳаракатнинг белгисиии ифодалайди: Шундай ўлка доим бор бўлсин, шундай ўлка элга ср бўлсин. (Ҳ. 0.) У шундай қолармикин... (Ас. М.) Козимбек шунча одамнинг ичида ўйнади. (А. Қ.) Шунча айпгдим... (А. Қ.)
Сифат-равиш характеридаги кўрсатиш олмошлари қуйндагп хусусиятларга эга: 1) предметнинг белгисини билдиради: шун- дай киши, бундай одат, ўшандай уйлар; 2) ҳаракатпинг бсл-

гисини кўрсатади: бундай ушланг, шундай ўқинг; 3) белги- нинг белгисини — даражани бплдиради: шундай яхши одам, бундай чиройли бино, бундай тез ўқиш; 4) миқдор билдиради: Гўшт олган эдим, шундай ёғ экан. Унинг кийими шундай ҳўл;

5. 
   кўчирма гапли конструкциянинг автор гапида ҳол бўлиб келади ва кўчирма гапга ишора қилади: Жўрабоев Олимжонни қувватлаб бундай деди: «Бир минут бўлса ҳамки,.. (Ш. Р.);
   
6. 
   модаллик оттенкасига эга бўлади: Нега ҳовлиқиб кел-