Sh. Sh. Shodmonov, U. V. G'Ofurov iqtisodiyot nazariyasi o'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan Toshkent «iqtisod-moliya»

tovar va pul massasi o'rtasidagi nisbatni aks ettiruvchi tovar- pul mutanosibligi¹.

Iqtisodiy mutanosibliklarni bu kabi turli ko'rinishdagi turkumlashlar boshqa manbalarda ham ko'plab uchraydi. Shunga ko'ra, ularning bar- chasini umumlashtirib mutanosiblikning quyidagi guruhlari tarkibiga kiritish mumkin.

1. 
   Umumiqtisodiy tavsifdagi mutanosibliklar. Bunga milliy daromad- dagi tarkibiy- qismlar — iste'mol fondi va jamg'arish fondi o'rtasidagi; iqtisodiyotdagi tovar va xizmatlar massasi bilan pul massasi o'rtasidagi; aholining daromadlari bilan xarajatlar o'rtasidagi mutanosibliklarni misol qilib ko'rsatish mumkin.
   
2. 
   Tarmoqlararo mutanosibliklar. Milliy iqtisodiyotning muvoza- natini ta'minlashda tarmoqlararo mutanosibliklar alohida o'rin tutadi.
   

Milliy iqtisodiyot juda ko'p tarmoq va sohalardan iborat bo'lib, ular­ning rivojlanishi bir-birini taqozo qiladi. Bir tarmoqda yaratilgan mah­sulot boshqa tarmoqda iste'mol qilinadi yoki pirovard mahsulotga aylan- tirilib, o'z iste'molchisinitopadi. Masalan, qishloq xo'jahk mahsulot- larining ko'pchilik qismi (paxta, g'alla, pilla, sut vah.k.) sanoatning tegishli tarmoqlarida qayta ishlanib, pirovard mahsulotga aylantiriladi va iste'mol tovarlari bozoriga chiqariladi. O'z navbatida sanoatning ishlab chiqarish vositalari yaratadigan sohalarining mahsulotlari milliy iqti­sodiyotning boshqa tarmoqlari (qishloq xo'jaligi, qurilish va h.k.jda unumli iste'mol qilinadi. Bu ularning bir-biriga bog'liqlikda rivojla- nishini taqozo qiladi. Tarmoqlararo mutanosibliklarga sanoat bilan qishloq xo'jaligi va iqtisodiyotning boshqa tarmoqlari o'rtasidagi mutanosib- liklar misol bo'ladi.

3. 
   Tarmoq ichidagi mutanosibliklar. Tarmoqlararo mutanosiblik va milliy islilab chiqarish darajasidagi muvozanatlik tarmoqlar ichidagi mutanosibhk orqah ta'minlanadi. Tarmoqlar ichidagi mutanosiblik alo­hida olingan tarmoq tarkibidagi soha va ishlab chiqarishlar o'rtasidagi bog'iiqlikni ifodalaydi. Masalan, sanoatning ishlab chiqarish vositalari va iste'mol buyumlari islilab chiqaradigan sohalari, qishloq xo'jaligining dexqonchilik va chorvachilik sohalari o'rtasidagi mutanosibliklar va h.k. Shu bilan birga ta'kidlab o'tilgan sohalarning ichidagi tarkibiy bo'hnmalar o'rtasida ham bog'liqlik bo'lishi zarur. Masalan, sanoatning qazib olish va qayta ishlash tarmoqlari, chorvachilikning sut va go'sht ishlab chiqarish sohalari, mashinasozlikda motor, kuzov, g'ildiraklar va boshqa qismlari, ishlab chiqarishning turli omillari o'rtasidagi mu­tanosibliklar va boshqalar.
   

4.