Sh. R. Ikramov, R. N. Abdullaev maxsus texnologiya (Donali trikotaj qismi) “ t afakku r b o ‘sto n i”

2.7. Bir va ikki qatorli to‘qilgan mahsulotlaming boshlang‘ich
qatoriarining shakllanishidagi o ‘ziga xosliklari
Bir va ikki ignadonli trikotaj to ‘quv mashinalarida donali trikotaj 
mahsulotlari va qismlarini bir va ikki qatorli qilib ishlab chiqarishda 
o‘ziga xosliklar mavjud. Ushbu xosliklar to ‘quv mashina konstruktiv 
tuzilishi, ishlab chiqariladigan mahsulot va xomashyo turiga hamda 
o‘riladigan to ‘qima turlariga bog‘liqdir. Yuqorida bayon etilgandek, 
mahsulot qismlarining dastlabki o ‘rilish qatorlarini bir qatorli qilib 
to ‘qishda ikki usuldan foydalanilgan:
1. 
Dastlabki qatom i shakllantirishda ishlayotgan (toq va juft) 
ignalarni tanlab to ‘qish.
61

---

2. Dastlabki qatomi shakllantirishda ishlayotgan barcha ignalarda 
ilgaklar yordamida hosil qilib, so‘ng dastlabki qator halqalarini to‘quv 
ignalariga ko‘chirib o‘tkazib to ‘qish.
Ikkala usulning o'ziga xos tomonlari mavjud bo‘lib, ular ishlab 
chiqariladigan mahsulot turiga va mashina tuzilishiga bog‘liqdir.
Mahsulot qismlarining dastlabki qatorlarini to‘qishda ishlayotgan 
ignalarni tanlab to ‘qish usuli bir ignadonli (paypoq, qo‘lqop) to ‘quv 
avtomatlarida qo‘llaniladi.
Donali trikotaj mahsulot qismlarining dastlabki qatori so‘til- 
maydigan, cho‘ziluvchan va dastlabki qator halqalarini bir tekis qilib 
xomashyodan samarali foydalanib ishlab chiqarish talab etiladi.
2.11, 2.12, 2.21, 2.23-rasmlarda tasvirlangandek, dastlabki qatomi 
barcha ignalarda hosil etmay, tanlab hosil qilish usulida yuqoridagi 
talablarning (so‘tilmaydi, mustahkam, cho‘ziluvchan, xomashyodan 
samarali foydalanib) bir qismiga javob beradi. Ammo dastlabki qatorni 
tashkil etgan halqa qatorlaridagi ustunlar igna tashlab to ‘qilganligi 
uchun mahsulot dastlabki qatori bir tekis shakllanmaydi. Bu esa 
m ahsulotdan foydalanilganda (kiyilganda) uning gardish (bort) 
qismining shakllanishdagi kamchiligidir. Bu usuldagi kamchiliklami 
bartaraf etish uchun zamonaviy (lambda, koton) to‘quv mashina va 
avtomatlarida mahsulotning yuqori (bort) qismi ikki qatlamli etib 
to'qilib, dastlabki qator paypoq, qo‘lqop va ustki trikotaj mahsu­
lotlarining ichki qismida shakllanib, mahsulotning tashqi tomonidan 
ko‘rinmaydi.
Bu usulning o ‘ziga xosligi, (paypoq, qo‘lqop) dastlabki qator, 
mahsulotning ichki qismida shakllanib tashqi tomondan ko‘rinmasligi, 
bortni ikki qatlamli shakllanganligi uning kirishuvchanligini ta’min- 
langanligidir.
Usulning salbiy tomoni mahsulot bort qismining to ‘qishda dastlabki 
qator barcha ignalarda ikki qatlamli shakllanganligi xomashyo sarfini 
orttiradi.
Ikki ignadonli to ‘quv mashinalarida dastlabki qatomi to ‘qishda 
ajratuvchi qatorlardan ilgak va platinalardan foydalanib ishlab chiqarish 
samarali bo'lib, dastlabki qator halqalari bir tekis shakllanadi. Dastlabki 
qatoming har bir halqalari ishchi a’zolar (ilgak, platina) nazoratida 
bo‘lib, ulaming bir xil o ‘lchamda shakllanishi ta’minlanadi.
62

---

Po‘lat simli chiviq va bosimli havo (pnevmatik) ta’sirida to'qilgan 
dastlabki qatordagi halqalami bir tekis shakllanishi doimiy ta’min- 
lanmaydi. Dastlabki qator halqalari yakka tartibdagi nazoratda bo‘l- 
may, umumiy nazorat ostida erkin holatda shakllanadi. Natijada ayrim 
halqalar turli o'lchamlarda shakllanib, dastlabki qator bir tekisligi 
hosil etilmaydi. Bu usullarda shakllangan dastlabki qator halqalari 
sifatli shakllanmasa ham uning o ‘ziga xos tomoni mavjud.
Mahsulot qismlarini kengaytirib (yengni) to‘qishda, yangi qo'shilgan 
ignalarda shakllangan yarim halqalami tortishda qo‘shimcha ishchi 
a ’zolardan (ilgak, platina) foydalanilmaydi. Po‘lat simli chiviq yangi 
qo‘shilgan ignalarda shakllangan yarim halqalami ignadon oralig‘iga 
yo‘naltirib, to‘qish jarayonidagi tortish amalini bajaradi. Bu jarayon 
to ‘quv avtom atining tezligini kamaytirm ay bajarilishi uning ish 
unumdorligi muayyanligini ta ’minlaydi.
Mahsulot qismlarini to ‘qishda tortish va o‘rash qurilmalari ta ’sirida 
sodir bo‘ladigan mahsulotning ikki chekkasidagi gardishining qisqarib 
qiyshayishi (kleshnost) bartaraf etiladi. Mahsulot qismlarining halqa 
qatorlari va gardishi bir tekis shakllanadi.
Mahsulot qismlami to ‘qishdagi sun’iy zo‘riqishlar ta ’sirida o'z 
shakllarini o ‘zgartirmasliklari sababli ularning shakl saqlash xusu- 
siyatlarini issiqUk bilan ishlov berib tiklash uchun qo‘shimcha sarf- 
xarajatlami talab etmaydi.
63

---