Sh. R. Ikramov, R. N. Abdullaev maxsus texnologiya (Donali trikotaj qismi) “ t afakku r b o ‘sto n i”

1
halqa ustunchalari oraliq qismiga erkin joylashgan 
bo'lib, u to'qimaning ikki chekkasidan halqa 
2
bilan birikkan. To'qi- 
madagi arqoq ipi filtrlovchi vosita sifatida foydalaniladi. Ribana o'rilishi 
trikotajning bunday to'qilishini filtrlovchi vosita sifatida qo'llani- 
lishining o'ziga xos jihati mavjud.
Tasma shaklidagi filtrlovchi trikotaj 
1
4.25-rasmda tasvirlanganidek, 
changli havoni so'rish quvuri 
2
ning ichki qismiga maxsus qurilma 
3
yordamida m a’lum burchak ostida zichlab joylashtiriladi.
Filtrlovchi vositaning afzalliklaridan biri shundaki, uni changli 
havoni so'ruvchi quvurning istalgan qismiga o'rnatish imkoni bor, 
lekin filtrlovchi vositani ventilyatordan oldin o'rnatilgani maqsadga 
muvofiqdir, chunki ventilyator ishi ham yengillashadi.
Ribana asosidagi arqoq to'qimali filtrlovchi trikotajda arqoq ipidan 
hosil qilib uzaytirilgan 
4
tukning uzunligi va uning zichligi so'rilayotgan 
havodagi chang zarrachalari miqdoriga bog'liqdir. Havodagi chang 
konsentrasiyasi yuqori bo'lsa, tuk uzunligi 150-200 mm qilib to'qilgan 
arqoq o'rilishli to'qimaning qo'llanilishi maqsadga muvofiqdir.
4.25-rasmdan tushunish mumkinki, so'rilayotgan changli havo 
trikotaj to'qimasi 
1
va tuklar 
4
orasidan tozalanib o'tadi. Arqoq tri­
kotaj o'rilishda to'qilgan 
1
tasmadagi 
4
arqoq ipi tuklari so'rilayotgan 
havo ta’sirida so'tilib chiqib ketmasligi uchun, yuqorida (4.24-rasm) 
ta ’kidlangandek, halqa ustunchalari oraliq qismiga chekka halqa 
2
bilan biriktirib to'qilgan.
137

---

4.25-rasm. 
Filtrlovchi vositani o ‘rnatish sxemasi:
1
— ribana asosida to ‘qilgan arqoq trikotajl 
2
— changli havo so‘ruvchi quvur;
3 —
maxsus qurilma; 
4
— to‘qimadagi arqoq ipi protyajkalari.
Changlangan havo zarrachalari quvur orqali ventilyator yordamida 
tindirish bunkeriga yo‘naltiriladi. Havo harakat yo‘liga joylashtirilgan 
filtrlovchi vosita tuklari yordamida chang va mayda tolalami tutib 
qoladi. Natijada zarrachalardan tozalangan havo atmosferaga chiqarib 
yuboriladi. M a’lum vaqtdan (4-8 soat) so‘ng, changlangan filtrlovchi 
vosita (arqoqli trikotaj tasma) maxsus kameralarda tozalanib, ish holati 
qayta tiklanadi. Natijada filtrlovchi vositadan ishlab chiqarishda bir 
necha bor qayta foydalanish imkoni yaratiladi.
Filtrlovchi vosita yassi ignadonli fang avtomatida muntazam usulda 
maxsus ipdan arqoq o'rilishli trikotaj asosida to'qilgan. Arqoqli to'qima 
chiqindisiz to‘qilganligi sababli xomashyodan foydalanish samara- 
dorligi 99,5%ni tashkil qiladi. Xomashyodan samarali foydalanilganligi 
mahsulot tannarxini keskin kamaytiradi. Filtrlovchi vositani korxona-
138

---

larda qo‘llash qulayligi va undan bir necha bor foydalanish imkoni 
mavjudligi unga bo'lgan ehtiyojni orttiradi.
Tarkibida to ‘g‘ri yo‘naltirilgan elementlari mavjud bo‘lgan barcha 
trikotaj turlarining kam cho‘ziluvchanligi m a’lum. Jumladan, bu 
xususiyat arqoqli trikotaj uchun ham taalluqlidir.
Ko‘ndalangiga shakllantirilgan barcha arqoqli trikotaj o ‘rilishlar 
odatda ikki ipdan, ya’ni asos «а-а» va arqoq ipi «b-b» dan olinadi. 
Bunda arqoq ipi o ‘mida turli hajmli iplar, lenta, hattoki dispers va 
tolali materiallar bilan toldirilgan shnurdan ham foydalanib, choksiz 
yengsimon texnik trikotaj turlarini ham olish mumkin.
Aylana ignadonli trikotaj mashinalarida shakllantirilgan arqoqli 
trikotajdan tayyorlangan yassi detal va mahsulotlarda tashqi kuch 
ta ’sirida arqoq ipining tarkibiy o ‘rilish halqalari orasidan chiqib ketishi 
halqalaming so‘tilishi kabi kamchiliklar kuzatiladi (4.26-rasm).
Bunday nuqsonlardan holi yassi arqoqli trikotaj turlarini olish 
maqsadida trikotaj tarmog‘ining yassi ignadonli mashinalarining tex- 
nologik imkoniyatlaridan foydalanib, bir ipdan shakllantirilgan yangi 
arqoqli trikotaj turi yaratildi (4.27-rasm). Tavsiya etilayotgan yangi 
o ‘rilish asosiy tarkibiy halqalari «а», arqoq elementi «Ь» va ularning 
birikishini ta’minlovchi ikki chetki tutashtiruvchi halqalar «v» dan 
tashkil topgandir.