Sh. R. Ikramov, R. N. Abdullaev maxsus texnologiya (Donali trikotaj qismi) “ t afakku r b o ‘sto n i”

2.3. Bir aylana ignadonli paypoq to ‘quv avtomatida paypoq
bortining boshlang‘ich qismini hosil qilish
Aylana ignadonli paypoq to'quv avtomatlarida paypoqning bort 
qismini hosil qilish uchun qo‘shimcha disk (ripshayba) ko‘zda tutilib, 
unda bort ilgaklari joylashishi uchun radial o'yiqli usaJSOfrayjud.
17

---

TDisk o'yiqlari va shuning oqibatida bort ilgaklari ignadon ignalarining 
har ikkinchisi ustida joylashgan. Juft bort ilgaklari tovonchalariga 
(har bir o‘yiqda ikkitadan) zulfdagi ponalaming ta ’sirida harakatlanadi. 
Juft bort ilgaklari egilgan bo‘lib, ular tuynukcha (ko‘zcha) hosil qiladi.
Bort ilgaklari paypoq to ‘qishdagi halqa hosil qilishda qatnash- 
maydi. Ular faqatgina uchinchi halqa qatori (protyajkalami) platina 
yarim yoylarini ilib turishga m o‘ljallangan bo‘lib, paypoq to‘qishning 
dastlabki vaqtida ushbu uchinchi halqa qatorining ilgak qismi bilan 
ilib turadi. Bort to ‘qilishining yakunida bort ilgaklari tutib turgan 
platina yarim yoylarini bortning oxirgi halqa qatori to ‘qilishida, igna- 
dagi halqalar bilan birga yangi shakllangan halqa sirtiga tashlaydi. 
Paypoqning bort qismini to ‘qishda ignalaming tilchalarini ochish 
uchun aylanadigan shyotkadan foydalaniladi. Shyotkalar yordamida 
ignalar til qismlari ochilib, bortning dastlabki qatorini to ‘qish uchun 
shaylanadi. Birinchi halqa qatorini hosil qilish uchun quyidagi usuldan 
foydalaniladi. Ip har bir ikkinchi toq ignalarga joylashtirilib, platinalar 
yordamida juft ignalar orqa tomoniga o ‘tkaziladi. 2.5a,£-rasmda 
ignalaming ikkinchi halqa qatorini hosil qilishdagi holati keltirilgan. 
Ushbu usulda ko‘rsatilgandek birinchi qator keyinchalik ikkinchi qator 
halqalarini hosil qilishda ignadonning barcha ignalarida eski halqa 
vazifasini ishonchli qilib bajara oladi. I ll halqa qatori esa paypoq- 
ning ikki qatlamli bort qismini avtomatik birlashtirishda foydalaniladi 
(2.5v-rasm).
Paypoqni ishlay boshlash qismi bilan uning bort qismini avtomatik 
to ‘qiy olish avtomatlari KAS («круглочулочный автомат само- 
зарабатываюпшй и самоботюший») deb nomlangan, Bu usul 1896- 
yili AQSHning «Skott-Vilyams» firmasi tom onidan patentlangan 
bo‘lib, bugungi kunda ham o ‘z dolzarbligini yo’qotgani yo‘q, chunk! 
bundan ko‘ra samaraliroq yoki afzalroq usul dunyoda hali yaratilgani 
yo‘q. Bugungi kunda KAS avtomatining kompyuterlar bilan jihoz- 
langan modeli Hindiston davlatida ishlab chiqarilmoqda. Chexiya va 
Italiya mashinasozlari halqa ko‘chiruvchi ilgaklarning biroz shakli va 
o ‘lchamlariga o ‘zgartirish kiritishgan.
Italiyaning «Solic» firmasi ushbu usul asosida yupqa paypoq mah­
sulotlari uchlarini avtomatning o ‘zida, halqalami ko‘chirib tikish usulini
18

---

bajarishga muvofiq bo‘ldiiar va bu usulni «rozetka» usuli deb atashdi. 
Usulning mohiyati shundan iboratki, halqa ko'chiruvcbi juft bort 
ilgaklari paypoqning uch qismini to ‘qib bo‘lgandan so‘ng ishga tushib, 
tovon qism halqalarini ilib olib juft bort ilgaklari terilgan ripshayba 
to ‘xtab turgan ignadonga nisbatan 270°-360° gacha aylanib mahsulotni 
buraydi, so‘ng juft bort ilgaklari tutib turgan halqalarining tagida 
turtkichsiz ignadon ignalariga ko'chirish bilan paypoq uchi yopiladi 
(choksiz).
19

---