Shakllangan bort choki tashqi ko‘rinishi bilan yopchiqli to ‘qima halqa
qatorini eslatadi, unda asos bo‘lib kattalashib ko'chirilgan
platina
yoylari
2
bo'lsa, yopchiqligi esa suprem to ‘qimasidir.
Shunday birlashtirish natijasida chok unchalik ko‘zga tashlan-
maydigan ko‘rinishga ega bo‘ladi, yaxshi cho‘ziladi va pishiqdir (2.10-
rasm). Koton mashinasida birlashtiruvchi chokning cho‘ziluvchanlikka
sinab ko‘rilishi uni umumiy cho‘ziluvchanlikka ta ’sir etmasligini
ko'rsatdi.
Ushbu usulning kamchiligi shundan iboratki, tikish mexanizmi
murakkabligi hamda igna va bort ilgaklari o'matishdagi va sozlashda
yuqori aniqlikka rioya qilishni talab etadi. Aylana ignadonli paypoq
to ‘quv avtomatida
bort qismini avtomatik tikish, koton mashinasida
igna oralab tikish usuliga o ‘xshaydi, biroq uning tuzilishi farqliroqdir.
Bort qismining tuzilishi ikki qatlamlidir, ichkari tomonga qaytarma
va uning tuzilishi 2.11-rasmda keltirilgan. Bunda boshlang‘ich halqa
qatorlari, ya’ni birinchi halqa qatori
1
igna oralab to‘qilgan, ikkinchi
qator
2
esa barcha ignalarda to ‘qilgan,
uchinchi qator yana igna
oralab to‘qilgan, biroq uchinchi halqa qatori iplari ignalardan tashqari
bort ilgaklariga qo‘yilgan. Bu halqa qatoridan yana tugallanmagan
3'
halqalar hosil qilinadi. To‘rtinchi halqa qatorda ip yana igna oralab
qo‘yiIadi va beshinchi halqa qatordan boshlab ip barcha ignalarga
qo‘yiladi. Bort qismi m a’lum uzunlikda to ‘qilgandan so‘ng uchinchi
qator
3 '
tugalanmagan halqalari boldirning birinchi halqa qatoriga
tashlanib birlashtiruvchi chok hosil qilinadi.
Bortning hosil qilingan
birlashtiruvchi choki tuzilishi bo‘yicha «halqani halqaga» choklashdan
va bortning to ‘qimasi (o‘rilishi) tuzilishidan farqlidir. Halqalami bort
ilgaklarida egihshi ular o ‘lchamlarini ortishiga ohb keladi hamda eski
halqalar bilan birga (nabroska) tugallanmagan halqa shaklida ulaming
pisliiqligini pasaytiradi.
Ushbu kamchiliklar birlashtiruvchi bort chokining ilashib qolinishi
va pishiqligining kamayishiga sabab bo‘ladi. Ana shunday birlash
tiruvchi choklar bilan tikilgan paypoqlaming bort qismi cho‘ziluv-
chanligi 5% ga qisqaradi. 2.10-rasmda birlashtiruvchi chokning bir
qismi ko‘rsatilgan. Bunda bortning ichki tomoni 5 boldirning halqa
qatorlari 4 bilan birikurishda halqa qatori
3
bilan birlashtirilgan. Ushbu
25
halqa qatorining halqa ustunchalari ishlay boshlash qismining o‘ng
tomonidan birinchi halqa
qatori bilan mahkamlangan, teskari tomo-
nidan esa halqa
2
bilan tortilgan. U chinchi halqa qatori
3
yana
to‘rtinchi qator
4
halqalari bilan ham tutib turiladi. Chokning past
tom onidan mustahkamlab halqa
2
bilan
tutib turilishi va ustidan
(nabroska) yarim halqalar / ta’siri bilan biriktirib turishidir. Tugal
lanmagan halqalar (nabroska) boldir halqa qatorlarining yoylari bilan
«а» va «Ь» nuqtalarda mahkamlanganlar. Tugallanmagan halqalarni
ushbu usulda to ‘qishdan so‘ng, ularni mashinadan yechilgandan keyin
aylana ko‘rinishni hosil qiladi, ya’ni butun chok ishlay boshlash bilan
birga do‘nglik hosil qiladi.
Ushbu hosil bo'lgan do‘nglik va birlashtiruvchi chokning oicham -
lari bort qismining ilinishi kabi nuqsonlar hosil bo‘lishiga sabab bo‘ladi.
Bort qismini birlashtirish (choklash) usullarini o‘rganish shuni
ko‘rsatadiki, yassi ignadonli koton mashinalarida olinadigan «halqani
halqaga» biriktirib choklash usuli, chokning
eng yaxshi tuzilishini
ta ’minlaydi.
Paypoqning bort qismini choklash usulini takomillashtirish bort
chokini mahsulot to ‘qimasi tuzilishiga yaqinroq qilib yaratishdan
iboratdir.
Bort chokining mustahkamlanishi va uning oTchamlari qo‘lla-
niladigan usul bilan choklash mexanizmining tuzilishiga bog‘liqdir.
Demak, barcha diqqat-e’tiborni hosil boTayotgan chok o'lchamiari
va uning halqalar oraliqlarida mustahkamlanishiga qaratisliimiz lozim.
To‘qish nazariyasidan ma’lumki, to ‘qima tuzilishiga yopchiqli halqa
qatori kiritilsa, unda tugallanmagan halqalar to'qim aga nisbatan
mustahkamlanadi va halqa ustunchalarini birlashtiruvchi protyajkalar
o'lchamlari ham qisqaradi. Demak, bort ilgaklaridan ko'chirilayotgan
tugallanmagan halqalardan yopchiqli halqalar
hosil qilinsa biz oldi-
mizga qo'ygan masala yechim ini topgan b o ‘lamiz (2.12-rasm ).
Birlashtiruvchi chokning qisqarishi «Ь» boldir halqasining balandligi
o ‘lchamiga qisqaradi, mustahkamlanishi esa yopchiqli to ‘qimanikiga
o ‘xshab «а» va «Ь» nuqtalarda bortning oxirgi halqa qatori 5 dagidek
hamda «v» va «d» boldirning halqa qatori yoylari hisobiga amalga
oshiriladi. Mavjud usulda bortni tikuv jarayoni tugallanmagan hal
qalarni ilgaklardan ignalarga ko‘chirish, ignalarni asosiy halqa hosil
26
