Sh. H. Usanov, M. X. Tinibekov harbiy toksikologiya

Ziddi zaharlar bilan davolash. Toksikologiyada jabrlanuvchiga 

tibbiy  yordam  ko‘rsatish  uchun  turli  xil  ziddi  zaharlardan 

foydalaniladi (2-jadval). 

---

56

2-jadval

Ziddi zaharlarning ta’sir mexanizmi

Vosita

Ta’sir mexanizmi

Zaharlantiruvchi 

omilga ta’sir 

qiluvchi

A.  Zaharli  moddaga  aksil  ta’sir  ko‘rsatuvchi 

kimyoviy modda:

– zahar ta’sirini bartaraf qiluvchi;

B.  Zaharli  moddaga  aksil  ta’sir  ko‘rsatuvchi 

biokimyoviy modda:

–  organizmdagi  modda  bilan  ta’sirga  kirishgan 

moddani siqib chiqaruvchi;

–  zaharli  moddaning  organizmdagi  moddaga 

ta’siri  natijasida  kelib  chiqqan  buzilishlarni 

me’yorlashtiruvchi;

–  D.  Zaharli  moddaning  organizmdagi  moddaga 

ta’siri  natijasida  kelib  chiqqan  buzilishlarni 

fiziologik (tabiiy yo‘l bilan) me’yorlashtiruvchi;

– E. Zaharli modda metabolizmiga (parchalanishiga) 

ta’sir ko‘rsatuvchi.

Patogenetik (zaharli 

modda keltirib 

chiqaradigan 

patologik jarayonga 

ta’sir qiluvchi)

–  asab  va  gumoral  (moddalar  almashinuvi) 

boshqaruv tizimini me’yorlashtiruvchi;

–  gipoksiya  (kislorod  yetishmovchiligi)  holatini 

bartaraf etuvchi;

–  bioenergetik  buzilishlar  natijasida  kelib 

chiqadigan asoratlarni bartaraf qiluvchi;

– suv va elektrolitlar almashinuvi hamda kislotalik 

va ishqoriylik muhitini me’yorlashtiruvchi;

–  hujayralar  nobud  bo‘lishiga  sabab  bo‘luvchi 

kimyoviy jarayonlarning oldini oluvchi.

Simptomatik (za-

har lanish  keltirib 

chiqaradigan belgi - 

larga ta’sir qiluvchi)

og‘riqning,  mushaklar  tortishishining,  ruhiy  buzi-

lishlarning oldini oluvchi;

nafas olishni me’yorlashtiruvchi;

qon aylanishini me’yorlashtiruvchi va boshq.

---

57