Sh. H. Usanov, M. X. Tinibekov harbiy toksikologiya

Nazorat savollari

1.  Qanday  yordam  turlari  mavjud?  2.  Birinchi  yordam  hajmi 

nimalardan  iborat?  3.  Zaharlanganlar  qanday  tashiladi?  4.  Ziddi  zaharlar 

qanday ta‘sirga ega?

9-§. TA’SIRLANTIRUVCHI VA KO‘ZDAN YOSH OQIZUVCHI

ZAHARLI MODDALAR

T

a’sirlantirish  xususiyatiga  ega  bo‘lgan  zaharli  moddalar  ko‘z 

va  yuqori  nafas  a’zolari  shilliq  qavatidagi  asab  to‘qimasiga  ta’sir 

ko‘rsatadi.  Ta’sir  ko‘rsatadigan  joyiga  hamda  ta’sirga  bo‘ladigan 

reaksiyaga  qarab  bunday  zaharli  moddalar  ikki  guruhga  bo‘linadi: 

burun hamda yuqori nafas yo‘llari shilliq qavati asab to‘qimalarini 

ta’sirlantiruvchi (ta’sirlantiruvchi, aksirtiruvchi yoki sternitlar), ko‘z 

shilliq  qavati  asab  to‘qimalarini  ta’sirlantiruvchi  (yoshlantiruvchi 

yoki lakrimatorlar).

Ta’sirlantiruvchi zaharli moddalarga adamsit, CS, difenilxlorarsin, 

difenilxlorsianarsin,  ko‘zdan  yosh  oqizuvchi  zaharli  moddalarga 

benzilsianid, xlorasetofenonlar kiradi. 

Xossalari.  Adamsit  –  sariq  yoki  yashil  rangdagi  kristall 

modda.  +195

o

C  da  eriydi,  +410

o

C  da  qaynaydi.  Suvda  erimaydi 

va  gidrolizlanmaydi.  Difenilxlorarsin  –  rangsiz  yoki  to‘q  qo‘ng‘ir 

kristall  modda.  +38,9

o

C  da  eriydi.  +333

o

C  qaynaydi.  Suvda  qiyin 

eriydi  va  qiyin  gidrolizlanadi.  Difenilsianarsin  achchiq  bodom 

hidini  beruvchi,  rangsiz  kristall  modda.  +31,5

o

C  da  eriydi,  

+ 340

o

C da qaynaydi. Suvda deyarli erimaydi. Ushbu moddalarning 

barchasi organik erituvchilar, yog‘lar va lipidlarda eriydi.