Sh. H. Usanov, M. X. Tinibekov harbiy toksikologiya

Bo‘g‘uvchi zaharli moddalarning ta’sir mexanizmi murakkab 

bo‘lib, bunda o‘pkaning toksik shishi asosiy o‘rin egallaydi. O‘pka 

shishi  rivojlanishiga  zaharli  moddaning  o‘pkaga  bevosita  ta’siri 

hamda  organizmning  umumiy  zaharlanishi  natijasida  kelib  chiqa-

digan  buzilishlar  sabab  bo‘ladi.  Bunday  buzilishlar  asab-reflektor 

mexanizmlar  hisobiga  rivojlanadi  deb  taxmin  qilinadi.  Chunki,  u 

organizmga tushgan zahoti parchalanib ketishi sababli so‘rilmaydi. 

Biroq,  modda  o‘pkaga  tushishi  bilan  o‘pka  membranasini  ishdan 

chiqaradi. Bu esa, o‘z navbatida tomirlardagi suyuqlikning o‘pkada 

to‘planib  qolishiga  sabab  bo‘ladi.  Suyuqlikning  qancha  miqdorda 

to‘planishi  o‘pkadagi  qon  miqdori,  gipoksiya,  asidoz  holati  va 

boshqalarga bog‘liq bo‘ladi. Masalan, zaharning o‘pka to‘qimasiga 

ta’sir qilishi natijasida unda qon miqdori oshadi. Qon miqdorining 

oshishi  natijasida  o‘pka  to‘qimasidagi  membrana  ingichkalashib 

tortishadi.  Bu  suyuqlikning  atrof  to‘qimalarga  chiqib  ketishiga 

sabab  bo‘ladi.  Rivojlangan  gipoksiya  holati  ham,  asidoz  holati 

ham kapillarlarning o‘tkazuvchanlik holatini kuchaytirib yuboradi.

---

27