Sh. Abdullayeva I f. d., prof

Foiz stavkalari o‘zgarishi riski
– bu foiz stavkalari umumiy 
Qarz olingan mablag’lar 
R
ml
1
= 
Yalpi aktivlar 
Netto kreditlar 
R
ml
2
= 
Yalpi aktivlar 
Naqd 
pullar 
+ 
Muddati o
‘
tgan 
banklararo 
kreditlar 
R
ml
3
= 
Yalpi kreditlar 
Bank 
xazinasidagi naqd 
pullar 
+
hukumat 
qimmatli 
qog
‘
ozlari 
R
ml
4
= 
Yalpi aktivlar 

---

423
darajasida nazarda tutilmagan o‘zgarishlarning bank foydasiga salbiy 
ta’sir etish riskidir. Bu risk bozor iqtisodiyotiga xos obyektiv hodisadir. 
Bankning zarar ko‘rishiga sabab, bank aktivlarini qaytarish muddatlari 
bilan bankning o‘z majburiyatlarini bajarish muddatlari o‘rtasidagi 
tafovut kattalashib ketadi. 
Foiz stavkalari o‘zgarishi riski (R
fo‘
) quyidagi ko‘rsatkichlarda o‘z 
ifodasini topadi: 
yus
yus
fo
P
А
R
=
'
ya
s
fo
D
D
R
=
'
Bu yerda: 
A
yus 
– foiz stavkalarini o‘zgaruvchanligini yuqori darajada sezuvchi 
aktivlar; 
P
yus
– foiz stavkalari o‘zgaruvchanligini yuqori darajada sezuvchi 
passivlar; 
D
s
– sug‘urtalanmagan depozitlar; 
D
ya
– yalpi depozitlar.
Sug‘urtalanmagan depozitlar – 
asosan hukumat va uyushmalar-
ning depozitlaridan ortiq hajmdagi depozitlari, shuningdek, foiz stavkasi 
o‘zgaruvchanligini yuqori sezuvchi boshqa depozitlardir. 
Foiz riski quyidagi sabablarga ko‘ra likvidlikni yo‘qotish riski bilan 
ham uzviy bog‘langan: 
Muddatlar bo‘yicha aktivlar bilan passivlarning salbiy tafovuti 
bankning bozordan qimmat resurslarni sotib olishga majbur bo‘lishiga 
olib kelibgina qolmasdan, balki uning umuman shu resurslarni jalb 
etolmay qolishiga ham olib keladi. 
Juda qimmat resurslarni sotib olish yoki aktiv operatsiyalar 
bo‘yicha daromadlarni bank undira olmasligi mumkin. Kapital miqdori 
bankning ishlamaydigan ko‘chmas aktivlaridan kamayib qolsa, bankda 
«darcha» paydo bo‘ladi va u daromad keltirmaydigan aktivlarni pulli 
resurslar bilan ta’minlashga majbur bo‘ladi. 
Barcha xarajatlar va soliq to‘lovlaridan so‘ng qolgan sof foydaga 
tegishli risk esa