Ш. А. Султонов реал секторни давлат томонидан тартибга солиш

Такрорлаш учун саволлар

1. 
   Иқтисодий хавф-хатар ва иқтисодий таҳдиднинг фарқи нимада.
   
2. 
   Иқтисодий хавфсизликни таъминлаш омиллари.
   
3. 
   Ишлаб чиқариш хавфсизлиги нима?
   
4. 
   Молиявий хавфсизликни изоҳлаб беринг.
   
5. 
   Энергетика хавфсизлигини таъминлаш зарурлиги.
   
6. 
   Озиқ-овқат хавфсизлигининг асосий атрибутлари.
   
7. 
   Ташқи иқтисодий алоқалар хавфсизлиги нима?
   
8. 
   Ижтимоий хавфсизлик деганда нимани тушунасиз?
   
9. 
   Хавфсизлик чегаралари ва меъёрлари қандай?
   
10. 
    Миллий иқтисодиётнинг рақобатбардошлигини таъминлаш, ишлаб чиқаришни модернизациялаш ва диверсификациялаш – иқтисодий хавфсизликни таъминлаш асоси.
    

12-мавзу. Давлатнинг таркибий-инвестициявий сиёсати. (2 соат)


1-маъруза машғулоти
12.1. Иқтисодиётнинг таркибий тузилиши ва ундаги ўзгаришлар,уларни белгилаб берувчи омиллар.
12.2. Давлат таркибий сиёсатининг мазмуни, мақсади, принциплари ва йўналишлари.
12.3. Ўзбекистонда давлатнинг таркибий сиёсати ва чуқур таркибий ўзгаришларниамалга оширишнинг асосий босқичлари ва йўналишлари.
12.4. Тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларни миллий иқтисодиётга жалб этишни рағбатлантириш.
Таянч иборалар: Иқтисодиётнинг таркибий тузилиши, соҳа ва тармоқлар, давлат таркибий сиёсати, таркибий ўзгаришлар, инвестиция, инвестиция сиёсати, тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар, давлатнинг инвестиция сиёсати.


Аннотация

Иқтисодиёт таркибини ислоҳ этиш - бу миллий иқтисодиётни барқарор ривожлантириш учун энг зарур бўлган ресурсларни етказиб берувчи тармоқлар мажмуидир. Уларга нефт, нефт маҳсулотлари ва бошқа энергия ресурслари, табиий газ, кўмир ишлаб чиқарувчи соҳалар, тоғ-металлургия комплекси, кимё, машинасозлик, самолётсозлик ва автомобилсозлик саноатлари киради.

Иқтисодиёт таркибий тузилишини тубдан ўзгартириш - бу миллий манфаатларни таъминловчи, иқтисодий ўсишга йўл берувчи ва ниҳоят, аҳоли фаровонлигини муттасил ошиб боришини таъминловчи янгича ишлаб чиқариш тузилмасини яратишдир.
Иқтисодиётда таркибий ўзгаришлардан кўзланган аниқ мақсадлар қуйидагилардан иборатдир:
• иқтисодиётнинг хом-ашё етиштиришдан иборат бир томонламалигига чек қўйиш;
• истеъмолга тайёр, яъни тугалланган маҳсулот ишлаб чиқаришни таъминлаш;
• импорт ўрнини боса оладиган товарларни мамлакатни ўзида ишлаб чиқариб, импортга қарамликни чеклаш;
• маҳсулот сифати ва рақобатбардошлигини жаҳон бозори талаблари даражасига етказиб, мамлакат экспорт салоҳиятини ошириш;
• ишлаб чиқаришнинг истиқболли соҳаларига устуворлик бериб, барқарор иқтисодий ўсишни таъминлаш;
• меҳнат ресурсларининг оқилона бандлигини таъминлаш, янги технологияларга ўтиш, халқимизнинг миллий ва тарихий анъаналарига мос келадиган янги соҳаларни барпо этиш;
• ўзимизда ишлаб чиқариладиган товарлар ҳисобидан миллий бозорни тўлдириш орқали халқ истеъмоли молларининг муҳим турларига бўлган аҳоли талабларини тўла қондириш.
Ишлаб чиқаришда диверсификациялаш моҳиятан бир-бири билан боғлиқ бўлган турли хилдаги фаолият кўринишлари ўртасида капитал қуйилмаларни ва товар-моддий ресурсларни тақсимлашдан иборат.
Диверсификациялаш ишлаб чиқариш, тижорат ва инвестиция фаолиятида иқтисодий имкониятлар даражасини оширишга хизмат қилади.
Иқтисодий ислоҳотлар жараёнида таркибий ўзгаришлар республиканинг энергетика ва озиқ-овқат мустақиллигини таъминловчи тармоқларни жадал ривожлантиришни, минерал ва қишлоқ хўжалик хом-ашё ресурсларидан тайёр рақобатбардош маҳсулот ишлаб чиқаришни таъминлайдиган ўзаро боғлиқ тармоқлар ва корхоналар имкониятини оширишни талаб этади.
Республиканинг анъанавий ихтисосдаги ишлаб чиқариш тармоқлари ва корхоналарини замонавий технологиялар билан қайта қуроллантириш йўли билан уларни ривожлантириш назарда тутилди.
Мустақиллик йилларида республикамизда иқтисодиётдаги таркибий ўзгаришларни амалга оширилиши борасида қуйидагиларга эришилди:
- республиканинг ёнилғи-энергетика ресурсларига бўлган эҳтиёжи ўзи ҳисобидан тўла таъминланди;
- озуқабоп ғалла импортига қарамлик барҳам топди. мамлакатнинг ўз ғалла ресурслари билан таъминланганлик даражаси кескин ортиб борди, ғалла мустақиллиги қарор топди;
- ишлаб чиқаришда саноат маҳсулотлари ҳиссаси кескин ошди;
- саноатда юксак технологияга асосланган ва истиқболли тармоқларнинг, чунончи машинасозлик, ёқилғи-энергетика, кимё ва енгил саноатнинг ҳиссаси ортиб борди.
Таркибий ўзгартиришлар узлуксиз юз беради, уларни рағбатлантириш иқтисодий сиёсатнинг муҳим йўналиши бўлиб қолади. Ҳозирги давр янги технология асри сифатида янги таркибий ўзгартиришларни юзага келтиради. Шу боис таркибий ўзгаришларни таъминлаш ислоҳотларни чуқурлаштиришнинг муҳим жиҳати деб баҳолаш зарур.
Ҳозирда чуқур таркибий ўзгаришларни давом эттириш, уларни қуйидаги янги йўналишларга ўтиш дастурлари ва чора-тадбирларини ишлаб чиқиш ҳамда амалга ошириш мўлжалланмоқда:
- республика иқтисодиётининг юқори самарали, экспортга йўналтирилган тузилмасини шакллантириш;
- иқтисодиётнинг ўзак тармоқларини техника билан қайта жиҳозлаш ва янада ривожлантириш;
- енгил ва қайта ишлаш саноати корхоналарини техника билан қайта жиҳозлаш ва замонавийлаштириш;
- юқори технологияни ва илмталаб ишлаб чиқаришларни жадал ривожлантириш.
Ўзбекистонда амалга оширилаётган иқтисодий ислоҳотлар жараёнида худудий таркибий тузилишдаги чуқур ўзгаришларни амалга оширишга алоҳида эътибор берилмоқда.
Таркибий сиёсатнинг ҳудудий жиҳатлари деганда, ҳудудлардаги мавжуд ресурсларга таянган ҳолда иқтисодий ривожланишнинг устувор йўналишларига устунлик бериш жиҳатидан ёндошиш керак ва бунда қуйидагиларга асосланиш талаб этилади:

• 
  ҳудуддаги мавжуд хом-ашё ресурслари ва уларни қайта ишлаш билан боғлиқ бўлган ишлаб чиқаришнинг амалдаги ҳолатини таҳлил этиш;
  
• 
  ҳудуддаги мавжуд ресурслардан оқилона фойдаланиш даражаси ва имкониятларини ҳисобга олиш;
  
• 
  ҳудудлар ўртасидаги саноат ва қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши алоқаларининг мутаносиблиги ва етуклигини аниқлаш;
  
• 
  ҳудуднинг экспорт имкониятлари ва уни ташкил этиш даражасини белгилаш;
  
• 
  ҳудудлардаги меҳнат ресурсларининг таркибий тузилиши, иш билан бандлик даражасини инобатга олган ҳолда ҳудудлараро меҳнат ресурслари миграциясини таъминлаш.
  

Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг асарларида белгиланган мамлакатимиз ижтимоий-иқтисодий тараққиётини таъминлашнинг устувор йўналишларидан келиб чиққан ҳолда яқин йилларда иқтисодиёт таркибини тубдан ўзгартириш ва диверсификациялашда қуйидагиларга асосий эътибор берилади:
1. Кучли демократик давлат ва фуқаролик жамиятига мос сиёсий ва иқтисодий ҳаётни, давлат ва жамият қурилишини янада эркинлаштиришнинг долзарб муаммоларини тадқиқ этиш.
2. Автомобилсозлик, самолётсозлик, микробиология, электроника ва электрон саноати, телекоммуникация воситалари ва замонавий ахборот технологиялари ва бошқаларни янада ривожлантириш.
3. Ишлаб турган корхоналарни қайта ихтисослаштириш ва замонавийлаштириш асосида бутловчи, туташ қисмларни мамлакатимизда ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш.
4. Қишлоқ хўжалик экинларининг истиқболли навларини яратиш, экологик соф, ресурсларни тежайдиган агротехнологияларни яратиш, қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини интенсивлаштиришнинг долзарб муаммоларини ҳал этиш.
5. Минерал хом ашё ресурсларини қидириш, қазиб олиш ва қайта ишлашнинг самарали усуллари ва саноат маҳсулотининг юксак рақобатбардошлигини таъминлайдиган технологияларини яратиш.
6. Иқтисодиёт тармоқларини энергия билан тежамли таъминлашнинг самарали усуллари ва технологияларини яратиш, технологик жараёнларни бошқаришни автоматлаштиришнинг усуллари ва воситаларини ишлаб чиқиш.
7. Касалликларни олдини олиш, ташҳислаш ва даволашнинг, аҳолининг соғлигини муҳофаза қилишнинг, атроф муҳит мониторингини таъминлашнинг самарали ечимларини аниқлаш.
8. Ёш авлодни тарбилаш, таълим тизими самарадорлигини ошириш, ёшларни янги техника ва тенологияларни яратишга, инновацион бошқарувни ташкил этишга ва интеллектуал мулк даражасини оширишга бўлган интилишларини рағбатлантиришга кўникма ҳосил эттириш ҳамда бунинг учун тўлиқ шарт-шароитлар яратиш.