|
Такрор учун саволлар
Иқтисодиётни тартибга солишда бозор механизмининг устунлик ва камчилик томонларини айтинг?
Бозор механизми қандай ижтимоий вазифаларни бажара олмайди?
Давлат бошқарув ролисиз керакли натижалар бера олмайдиган бозор механизми вазифаларни сананг?
Замонавий давлатнинг иқтисодий вазифалари нималардан иборат?
Иқтисодиётни давлат томонидан тартибга солиш шаклинининг асосий ривожланиш боқичларини тавсифланг.
Давлат томонидан тартибга солишдан асосий мақсад. ЯИМ ва давлат харажатлари хажми ўртасидаги мутаносиблик нимани билдиради?
Марказлашган-режали иқтисодиётдан бозор иқтисодиётига ўтишда иқтисодиётни давлат томонидан тартибга солиш хусусиятларини айтинг?
4-мавзу. Ўзбекистонда давлат мулкини хусусийлаштириш ва бошқариш-иқтисодиётни тартибга солиш воситаси. (2 соат)
4.1. Давлат мулки ва тадбиркорлигининг иқтисодиётни тартибга солишдаги роли.
4.2. Ўзбекистонда давлат мулкини хусусийлаштиришнинг мақсадлари ва босқичлари.
4.3. Давлат мулкини бошқариш шакллари ва усуллари.
Таянч иборалар: давлат мулки, хусусийлаштириш, тадбиркорлик, нодавлат мулк шакллари, мулкни бошқариш, мулк шакллари, хусусий мулк, давлат мулкини бошқариш.
Аннотация
Танлаб олинган иқтисодий ислоҳотлар йўлига амал қилиш, бозор муносабатларини давлат томонидан тартибга солиш механизмини босқичма-босқич, иқтисодиётни эркинлаштириш ва аҳолини ижтимоий қўллаб-қувватлаш макроиқтисодий кўрсаткичлар ёмонлашиб борувининг олдини маълум даражада олиш имконини берди.
Иқтисодий ислоҳотларнинг биринчи босқичида, иқтисодиётда бозор муносабатларига ўтишнинг ҳуқуқий негизи барпо этилди. Ишлаб чиқариш суръатининг, аҳоли турмуш даражасининг кескин тушиб кетишига йўл қўйилмади, тўлов ҳолати яхшиланди, ишлаб чиқариш устувор тармоқларини такомиллаштиришга эътибор берилди. Шу даврда мулк, корхоналар, ишбилармонлик, ташқи иқтисодий фаолият, банклар ва банк фаолияти, мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш, хўжалик жамиятлари ва бирлашмалари тўғрисида қонунлар қабул қилинди. Ислоҳотларнинг ҳуқуқий асосини шакллантириш жараёнини таъминловчи бир қанча Президент Фармонлари ва ҳукумат қарорлари чиқди.
Мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш жараёнини тезлаштириш ва миқёсини кенгайтириш ишлари кенг жорий қилинди. Фонд биржалари, қимматбаҳо қоғозларни ҳисобга оладиган ва сақлайдиган миллий депозитарий барпо этилди. Ўрта ва йирик корхоналарни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш, ёпиқ турдаги акционерлик жамиятларини очиқ турдаги жамиятларга айлантириш амалга оширилди.
Ташқи иқтисодий фаолият соҳасида ҳам жиддий янгиланишлар амалга оширилди. "Хорижий сармоялар ва хорижий сармоядорлар фаолиятини кафолатлаш тўғрисида", "Банкротлик тўғрисида", "Ташқи иқтисодий фаолият тўғрисида" қонунлар қабул қилинди. Бу қонунлар ташқи иқтисодий фаолиятни сезиларли даражада кенгайтириш имконини берди, хорижий сармоядорлар учун имтиёзли шароит яратди. Экспорт маҳсулотини ва унинг ҳажмини кўпайтиришга эришган корхоналарга катта имтиёзлар берилгани эътиборга сазовор.
Миллий валютанинг жорий қилиниши ташкилий янгиланишларни амалга оширишда янада муҳим омил бўлди. Республика валюта биржаси ташкил этилиб, бу биржада ўтказилаётган савдо натижасига қараб пулнинг расмий алмашув қиймати белгилана бошланди.
Иқтисодиётда барқарорлик ва маълум даражадаги иқтисодий ўсиш аломатлари кўрина бошлади. Нефть ва газ конденсати қазиб олиш бир неча маротабага кўпайди, олтин, дон, енгил саноат, озуқа саноати ва бошқа маҳсулотлар ишлаб чиқариш анча ошди.
Етакчи асосий тармоқларнинг барқарор ривожланиб бориши ҳисобига республиканинг ёқилҚи-энергетика мустақиллигини таъминловчи, пировард маҳсулот ишлаб чиқарувчи ва аҳоли эҳтиёжларини қондиришга йўналтирилган ишлаб чиқаришларнинг салмоғи ортди.
Биринчи президентимиз И.А. Каримов иқтисодиётимизда эришилган натижаларни қуйидагича изоҳлади:
Биринчидан, макроиқтисодий барқарорлаштириш сиёсатини амалга оширилиб пухта ишлаб чиқилган пул-кредит, бюджет ва аксиэмиссия сиёсатини қўллаб, нарх ўсиш суръатларини пасайтиришга, валютамизни мустаҳкамлаш муаммоларини ечишга киришилди;
Иккинчидан, саноатни, умуман ишлаб чиқаришнинг устувор йўналишларини давлат томонидан доимий равишда қўллаб-қувватланиши оқибатида ишсизликни чегаралашга, меҳнат ресурсларининг банд бўлишига, уларнинг даромади ва бюджет даромадини барқарорлаштиришга олиб келди.
Учинчидан, давлатимиз иқтисодий жиҳатдан мустақил бўлишини назарда тутиб, халқимизнинг эҳтиёжини қондирадиган ғалла, дон, гўшт, сут маҳсулотларини четдан олиб келишни кескин камайтирилди. Нефть ва нефть маҳсулотларини қўшни давлатлардан олиб келишни камайтириш сари ҳал қилувчи қадам қўйилди.
Тўртинчидан, хорижий сармояларни мамлакатимизга жалб этиш учун кенг имкониятлар ва муҳим шарт-шароитларни яратилди5.
Мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштиришни амалга оширишдан кўзланган асосий мақсад уни ҳақиқий мулкдорлар қўлига топширишдан иборатдир. Бу борада Юртбошимиз: “Шундан натижага эришишимиз керакки, бизнинг пировард мақсадимиз амалга ошсин – барча корхоналарни ўз иши учун қайғурадиган ҳақиқий мулкдорлар, ҳақиқий мулк эгалари бошқарсин”, - деб таъкидлади.
Иқтисодий муносабатлар ва ташкилий-бошқарув тузилмаларининг бир туридан янги турига ўтиш, иқтисодий ислоҳотлар стратегиясини ишлаб чиқиш ва унинг асосий йўналишларини аниқлаб олишни тақозо қилади. Иқтисодий ислоҳотлар-иқтисодиётда туб ўзгаришларни амалга оширишга қаратилган иқтисодий чора-тадбирлар мажмуи.
Иқтисодий ислоҳотлардан кўзда тутилган мақсад мамлакат аҳолиси учун яшаш ва фаолият қилишнинг энг яхши шароитларини яратиш, уларнинг маънавий-ахлоқий етуклигига эришиш, иқтисодий, ижтимоий-сиёсий барқарорликни таъминлашдан иборат.
Ислоҳотларни амалга оширишдан олдин бозор иқтисодиётига ўтишнинг назарий модели яратилди. Бу моделда янги иқтисодиётга ўтишнинг умумий томонлари ва миллий хусусиятлари назарда тутилди, ислоҳотларнинг асосий йўналишлари белгиланди.
Республикада иқтисодий ислоҳотларни амалга оширишнинг асосий йўналишлари қуйидагилардан иборат бўлди:
— мулкий муносабатларни ислоҳ қилиш;
— аграр ислоҳотлар;
— молия-кредит ва нарх-наво ислоҳоти;
— бошқариш тизимини ислоҳ қилиш ва бозор инфра-
тузилмасини яратиш;
— ташқи иқтисодий алоқалар ислоҳоти;
— ижтимоий ислоҳотлар.
Иқтисодий ислоҳотларнинг бош бўғини мулкчилик муносабатларини тубдан ўзгартиришдир, чунки шу орқали кўп укладли иқтисодиёт ва рақобатлашиш муҳити шакллантирилади ҳамда бозор иқтисодиётига ўтишнинг шарт-шароитлари вужудга келтирилади. Шу сабабли мулкий муносабатларни ислоҳ қилишдан кўзда тутилган мақсад давлат мулки монополизмини тугатиш ва бу мулкни хусусийлаштириш ҳисобига кўп укладли иқтисодиётни реал шакллантиришдан иборат.
Do'stlaringiz bilan baham: |
