Ш. А. Маннонов номли “ёш бухгалтерлар клуби”

1-жадвал 
“Ғишатепа” фермер хўжалигида ишлаб чиқариш харажатлари 
умумий ҳажмининг таҳлили 
Етиштирилган 
маҳсулот 
турлари 
Йиллар 
Кўрсаткичлар 
Ялпи ҳосил, ц 
1 ц маҳсулот 
таннархи, 
сўм 
Жами ишлаб 
чиқариш 
харажатлари, минг 
сўм 
Буғдой 
2013 йил 
1810 
32800 
59368 
2014 йил 
1964,2 
35950 
70613 
Ўзгариши (+;-) 
+154,2 
+3150 
+11245 
Пахта 
2013 йил 
1190 
85866 
102181 
2014 йил 
1036 
93780 
97156 
Ўзгариши (+;-) 
-154 
+7914 
-5025 
Помидор 
2013 йил 
- 
- 
- 
2014 йил 
60 
15333 
920 
Ўзгариши (+;-) 
+60 
+15333 
+920 
 
1-жадвал маълумотларига кўра буғдой етиштириш харажатларининг 
кўпайишига икки омил таъсир кўрсатган бўлиб, ушбу омиллар таъсирини 
иқтисодий таҳлилнинг ―Кўрсаткичлар фарқи‖ усулидан фойдаланиб ҳисоб-
китоб қилганимизда қуйидаги натижаларга эга бўлинди. Яъни, биринчи 
омил ялпи ҳосилнинг ўзгариши бўлиб, у 2013 йилга нисбатан 154,2 
центнерга кўпайган. Натижада ишлаб чиқариш харажатлари 2013 йилга 
нисбатан 5058 ((1964,2-1810)х32800) минг сўмга кўпайган. 
Иккинчи омил 1 центнер буғдой таннархи даражасининг ўзгариши 
ҳисобланиб, бу кўрсаткичнинг 2013 йилга нисбатан 3150 сўмга ошиши 
ишлаб чиқариш харажатлари ҳажмининг 6187 ((35950-32800)х1964,2) минг 
сўмга кўпайишига бевосита таъсир кўрсатган. Икки омилнинг таъсири 
натижасида буғдой етиштириш билан боғлиқ ишлаб чиқариш харажатлари 
2013 йилга нисбатан 11245 минг сўмга кўпайган. Албатта, бундай ҳолат 
―Ғишатепа‖ фермер хўжалиги учун ижобий ҳолат ҳисобланмайди. Чунки, 
ишлаб 
чиқариш 
харажатларининг 
кўпайиши 
ишлаб 
чиқариш 
самарадорлигининг пасайишига ва маҳсулот таннархи даражасининг 
ортишига таъсир кўрсатади. Шу боис, маҳсулот бирлиги таннархининг 
таркиби ва унга таъсир қилувчи омилларни ўрганиш зарур деб 
ҳисоблаймиз. Сабаби, маҳсулот таннархи даражасини пасайтириш 

---

81 
йўлларини излаб топиш ва уларни ишлаб чиқариш фаолиятига жалб қилиш 
самарадорликни оширишнинг асосий имкониятларидан биридир. 
Шу сабабли, ―Ғишатепа‖ фермер хўжалиги маълумотларидан 
фойдаланиб, маҳсулот таннархи ва унинг ўзгаришига омиллар таъсирини 
иқтисодий таҳлилнинг ―Қайта ҳисоблаш‖ усули ѐрдамида таҳлил қилиб 
ўрганганимизда қуйидаги маълумотларга эга бўлинди.