|
HISOB SIYOSATI ELEMENTI SIFATIDA ASOSIY VOSITALARGA
ESKIRISH HISOBLASHNING MAQBUL USULLARINI TANLASH
Menglikulov B.Yu.-ToshDAU dotsenti
Xo„jamuradova S.I.- ToshDAU, assistent
Botirov J. - talaba
Xo‗jalik yurituvchi sub‘ektlarda hisob siyosatining ishlab chiqilishi va u
asosda buxgalteriya hisobini yuritish hamda moliyaviy hisobotlarni tuzish
muhim masalalardan hisoblanadi.
Hisob siyosatining muhim elementlaridan biri sifatida asosiy vositalar
hisobini to‗g‗ri tashkil etish, eskirish hisoblashning maqbul usullari tanlash
hamda asosiy fondlardan samarali foydalanish masalalarini o‗rganish katta
ahamiyat kasb etadi.
Asosiy vositalardan samarali foydalanish uchun ular hisobini to‗g‗ri
tashkil etish muhim hisoblanadi. SHuningdek, asosiy vositalar kirimi va
chiqimini, baholanishi va eskirishini buxgalteriya hisobida o‗z vaqtida va to‗g‗ri
aks ettirish lozim.
72
Tadqiqot ob‘ekt bo‗lgan Qibray tumani ―Azizjon‖ fermer xo‗jaligida
asosiy vositalar hisobining tashkil etilishi, eskirish hisoblanishi masalalari
o‗rganilganda quyidagi ma‘lumotlarga ega bo‗lindi. Xo‗jalik chorvachilikka
ixtisoslashgan bo‗lib, 2014 yil boshiga 357 bosh yirik shoxli qoramollar,
shundan sigirlar 198 bosh, barcha yoshdagi g‗unajinlar 35 bosh, 1 yoshdan katta
qochirilmagan buzoqlar 14 boshni tashkil etgan. Bundan tashqari, yuk
avtomobillari 1 dona, traktorlar 5 dona, traktor tirkamalari 5 dona, traktor
omochlari 2 dona, traktor xaskashlar 2 dona, ozuqa o‗rib-yig‗uvchi kombaynlar
1 dona, xo‗jalik binosi (idora), molxonalar va boshqa asosiy vositalar mavjud.
Xo‗jalikning asosiy vositalari qiymat ifodasida 2013 yil oxiriga 957236 ming
so‗mni, 2014 yil oxiriga 2579260 ming so‗mni tashkil etgan. Xo‗jalik ustavi
2000 yilda tasdiqlangan bo‗lib, asosiy vositalar qiymati ustavda o‗z aksini
topmagan.
Xo‗jalikda asosiy vositalarni har yili 1 yanvar holatiga qayta baholash
o‗tkazilmagan. Asosiy vositalarga eskirish hisoblashda ham ayrim
kamchiliklarga yo‗l qo‗yilgan, ya‘ni ularga eskirish har chorakda bir marta
hisoblanib, so‗ngra 3 oyga bo‗lingan. Bu amaldagi qoidalarga muvofiq
kelmaydi.
« Azizjon» fermer xo‗jaligi 2013 yilda asosiy vositalar hisobdan chiqib
ketmagan. Fermer xo‗jaligida asosiy vositalarni kapital ta‘miri uchun 560 ming
so‗m, joriy ta‘miri uchun esa 420 ming so‗m sarflangan. YA‘ni belgilangan
me‘yorlardan deyarli ikki barobar ko‗proq sarflangan. Bu esa jamiyatda
me‘yorlarga to‗liq amal qilinmasligini anglatadi, me‘yorlarga amal qilinishi
nazorat qilinishi lozim. Asosiy vositalarni inventarizatsiyadan o‗tkazish holati
tahlil qilinganda bir yilda bir marta o‗tkazilganligining hujjatlarda mavjudligini
ko‗rdik. Bu esa amaldagi qonunchilikka mos kelishini anglatadi.
Xo‗jalikda asosiy vositalardan hisoblashning ham maqbul usulini tanlash
muhim hisoblanadi. Asosiy vositalar bo‗yicha hisoblangan eskirish summasiga
0211-0299-schyotlari debetidan 9210-«Asosiy vositalarning chiqib ketishi»
schyoti kreditiga hisobdan chiqarilgan.
To‗liq amortizatsiya qilinmagan asosiy vositalarning realizatsiya
qilinishidan ko‗rilgan foyda (zarar) realizatsiya qilinadigan asosiy vositalarning
boshlang‗ich (tiklash) qiymati, oyning 1-sanasiga hisoblangan eskirish
o‗rtasidagi farq sifatida aniqlanadi.
Xo‗jalikda traktor tirkamasini hisobdan chiqarishga quyidagicha
buxgalteriya yozuvi tuzilgan. Balans qiymati 2400000 so‗m, eskirish qiymati
2400000 so‗m. Mazkur muomalaga quyidagicha buxgalteriya yozuvi beriladi –
traktor tirkamasining hisobdan chiqarish qiymatiga:
D-t 9210-«Asosiy vositalarning chiqimi» - 2400000 so‗m
K-t 0190-«Boshqa asosiy vositalar» - 2400000 so‗m.
- eskirish qiymati hisobdan chiqarildi:
D-t 0290-«Boshqa asosiy vositalarning eskirishi» - 2400000 so‗m
73
K-t 9210-«Asosiy vositalarning chiqimi» - 2400000 so‗m.
Xo‗jalikda kombaynga bir tekisda eskirish hisoblash qo‗llanilgan,
bizningcha, xo‗jalikda kombaynga eskirish hisoblashning bajarilgan ishlar
hajmiga mutanosib taqsimlash usulidan foydalanish maqbul hisoblanadi.
Xulosa qilib aytganda, ―Azizjon‖ fermer xo‗jaligida asosiy vositalar
hisobi to‗g‗ri tashkil etish, eskirish hisoblashning maqbul usulini tanlash hamda
ulardan foydalanish samaradorligini oshirish uchun quyidagi ishlarni amalga
oshirish kerak:
- xo‗jalikda kombaynga eskirish hisoblashning bajarilgan ishlar hajmiga
mutanosib taqsimlash usulidan foydalanish maqbul hisoblanadi;
- xo‗jalikda asosiy vositalarga eskirish har chorakda bir marta hisoblanadi,
amaldagi qoidalarga muvofiq xo‗jalikda asosiy vositalarga eskirish har
oyda hisoblanishi lozim;
- eskirgan va ma‘naviy talabga javob bermaydigan asosiy vositalarni
hisobdan chiqarish zarur.
74
Do'stlaringiz bilan baham: |
