Science and education scientific journal

Использованная литература

1. 
   Апресян Ю.Д. Идеи и методы современной структуры лингвистики. М .,
   

1966

2. 
   Алпатов В.М. История лингвистических учений: Учеб. пособие. — 4-е изд., испр. и доп. — М.: Языки славянской культуры, 2005. — 368 с.
   

2. 
   Амирова Т. А. История языкознания — Москва, 2005 с 409
   

2. 
   Шмелев Д. Н. Русский язык в его функциональных разновидностях- М.,
   

1977.

168

"PROSPECTS OF DEVELOPMENT OF SCIENCE AND EDUCATION" CONFERENCE PROCEEDINGS

24 MAY 2022

BOSHQARUVCHI VA XODIMLAR PSIXOLOGIYASI. XODIMLARNI BOSHQARISHDA ZAMONAVIY YONDASHUVLAR

Amirova Dilshoda Hasan qizi

[e-mail]

Termiz agrotexnologiyalar va innovatsion rivojlanish insituti

Eng mashhur menejerlardan biri - Li Iacocca shunday degan edi: "Menejment - bu shunchaki biznesni boshqarish emas, bu odamlar bilan ishlash orqali biznesni boshqarishdir". Biznes samaradorligini oshirish muammosida boshqaruv psixologiyasi alohida o’rin tutadi. Zamonaviy menejment ataylab psixologiyaga yuz tutadi. Xodimlar ma’lum natijalarga erishish vositasi sifatida emas, balki boshqaruvning asosiy maqsadi, faoliyat sub’ekti sifatida qaraladi. Menejment ijodiy jarayon bo’lib, menejer resurslarni, shu jumladan odamlarni samarali boshqarishni o’rganishi kerak.

M.I.Dyachenko va L.A.Kandybovich psixologiyaning ushbu sohasiga quyidagi ta’rifni beradi: "Boshqaruv psixologiyasi - bu psixologiyaning boshqaruv faoliyatini, uni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun zarur bo’lgan shaxsning xususiyatlari va fazilatlarini o’rganadigan bo’limi".

Boshqaruv psixologiyasi nuqtai nazaridan quyidagi muammolar mavjud:

• 
  Menejerning shaxsiyati, uning o’zini-o’zi takomillashtirish va o’z-o’zini rivojlantirish masalalari;
  

• 
  Boshqaruv faoliyatini uning psixologik samaradorligi nuqtai nazaridan tashkil
  

etish;

• 
  Menejerning kommunikativ qobiliyatlari;
  

• 
  Ishlab chiqarish jamoasidagi nizolar va ularni bartaraf etishda menejerning roli. Ob’ekt Menejment psixologiyasini o’rganadiganlar turli xil tashkiliy boshqaruv
  

tizimlarida yuridik va moliyaviy jihatdan ishtirok etgan odamlardir.

Element menejment psixologiyasini o’rganish - uning samarali faoliyatini belgilaydigan tashkilotning boshqaruvchi va boshqariladigan quyi tizimlari faoliyatining psixologik jihatlari, omillari va mexanizmlari.

Tashkilotning qoidalari, me’yorlari va talablari odamlar o’rtasida faqat tashkilotda mavjud bo’lgan maxsus munosabatlarni nazarda tutadi va yaratadi - bu odamlarning boshqaruv munosabatlari, ya’ni qo’shma faoliyatni tashkil etish bo’yicha munosabatlar.

Boshqaruv faoliyatining predmeti - bu boshqaruv xodimlari tomonidan boshqariladigan muayyan tashkilotning jamoaviy ishi. Tashkilotlar mehnat sharoitlari va mazmuni jihatidan sezilarli darajada farq qilganligi sababli, boshqaruv faoliyatining psixologik xususiyatlari har bir holatda o’ziga xos xususiyatga ega bo’ladi va maxsus o’rganishga to’g’ri keladi.

169

"PROSPECTS OF DEVELOPMENT OF SCIENCE AND EDUCATION" CONFERENCE PROCEEDINGS

24 MAY 2022

Boshqaruv psixologiyasida va individual ishchi, va ijtimoiy guruh, va jamoa ular tegishli bo’lgan tashkilot kontekstida tahlil qilinadi.

Boshqaruv psixologiyasi boshqaruv maqsadi va vazifalarni amalga oshirish davomida boshqaruv sub’yekti va ob’yekti o’rtasida yuzaga keluvchi munosabatni talqin etadi. Mazkur munosabat tizimining tashkiliy qismlari o’zaro itoatdaligi bilan xarakterlanadi. Tizim ichida amal qiluvchi itoat tamoyili boshqaruv psixologiysi fanida subordinasiya deb ataladi va bu ibora orqali tizimning markazlashganligi nazarda tutiladi. Subordinasiyadan kelib chiquvchi munosabatlar tashkilot xodimlari xulqida itoat va ijro etish shakllarini nazarda tutadi. Ammo, boshqaruv amaliyoti nafaqat rahbariyat va itoatdagi xodimlar munosabati, balki bir darajada turuvchi va toifasi jihatidan barobar tashkilot a’zolari o’rtasidagi munosabatlarni ham o’rganadi. Tizimning bunday qismlari o’rtasidagi munosabatlarni o’zaro muvofiqlashtirish, ular o’rtasidagi hamjihatlik shakllarini yanada mukammallashtirish koordinasiya tadbirlarida namoyon bo’ladi. Boshqaruvdagi subordinasiyava kordinasiya munosabatlari tashkilot miqyosidagi vertikal va gorizontal aloqalarni ajratish zaruratini tug’diradi. Demak, vertikal aloqalar o’zaro itoatdagi xodimlar o’rtasida yuzaga keluvchi munosabatlardan iborat bo’lsa, gorizontal aloqalar o’zaro koordinasiyani, ya’ni tizimning teng va mustaqil qismlari o’rtasidagi munosabatlarni nazarda tutadi.

Xodimlarni boshqarishga zamonaviy yondashuvlar.Kadrlar rolining ortishi va tadbirkorlar va menejerlarning unga bo’lgan munosabatining o’zgarishi, birinchi navbatda, ishlab chiqarishdagi tub o’zgarishlar bilan bog’liq. An’anaviy texnologiya asta-sekin o’z o’rnini moslashuvchan ishlab chiqarish majmualariga, robototexnika, kompyuter texnologiyalari va zamonaviy aloqa sharoitlariga, lazer va biotexnologiyalarga asoslangan fanni ko’p talab qiladigan ishlab chiqarishga bo’shatib bormoqda. Ularning joriy etilishi natijasida kadrlar soni qisqarmoqda, mutaxassislar, rahbarlar, yuqori malakali ishchilar ulushi ortib bormoqda. Ishning mazmuni ham o’zgarmoqda.

Umuman olganda, ob’ektlar va mehnat vositalarini jismoniy manipulyatsiya qilish ko’nikmalarining roli pasayadi va kontseptual ko’nikmalarning ahamiyati oshadi, ya’ni murakkab jarayonlarni yaxlit tizimda taqdim etish, kompyuter bilan dialog o’tkazish, statistik qadriyatlarni tushunish qobiliyati. Diqqat va mas’uliyat, muloqot qobiliyatlari, og’zaki va yozma muloqot alohida ahamiyatga ega. Xodimning ish joyidagi vakolatlari va o’zini o’zi nazorat qilish motivatsiya jarayonining tabiatini va umuman olganda, zamonaviy menejmentning o’ziga xos belgisi bo’lgan butun xodimlarni boshqarishni o’zgartiradi.

Ushbu o’zgarishlar korxonaning uzoq muddatli muvaffaqiyatiga ta’sir qilish nuqtai nazaridan inson omilini birinchi o’ringa olib chiqadi. Yaxshi o’qitilgan, to’g’ri tashkil etilgan va motivatsiyalangan xodimlar korxona taqdirini belgilaydi. Bu AQShda, Evropada va Yaponiyada amalga oshirildi.

170

"PROSPECTS OF DEVELOPMENT OF SCIENCE AND EDUCATION" CONFERENCE PROCEEDINGS

24 MAY 2022

Samarali ishlashi uchun xodimlarni boshqarish tizimi ilmiy asoslangan tamoyillar asosida qurilishi, unga asoslangan tamoyillarga mos keladigan eng yaxshi usullar va texnologiyalardan foydalanishi, shuningdek, tashkilotni rivojlantirishning umumiy kontseptsiyasiga zid bo’lmasligi kerak.

Qattiq raqobat sharoitida ishlaydigan zamonaviy tashkilotlar boshqaruvni optimallashtirishga va yangi korporativ madaniyatni shakllantirishga majbur. Ular o’z vazifalarini, rivojlanish istiqbollarini, kadrlar tashuvchisi bo’lgan rahbarlik tamoyillari va qadriyatlarini belgilashni o’rganishlari kerak. Mahalliy boshqaruv amaliyotining hozirgi bosqichida tizimli yondashuv g’oyalarini va tashkilot rivojlanayotgan ijtimoiy tizim ekanligini, uning asosiy tarkibiy qismi xodimlar ekanligini tushunish muhimdir.

171

"PROSPECTS OF DEVELOPMENT OF SCIENCE AND EDUCATION" CONFERENCE PROCEEDINGS

24 MAY 2022