|
АХБОРОТ ХАВФСИЗЛИГИ СОҲАСИДА ЁШ МУТАХАССИСЛАРНИ
ТАЙЁРЛАШ МУАММОЛАРИ
Усманбаев Д.Ш., ТАТУ
Ахборот технологиялари соҳаси доимий равишда малакали кадрлар -
ишлаб
чиқувчилар,
синовчилар,
ахборот
хавфсизлиги
бўйича
мутахассисларнинг етишмовчилигини бошдан кечирмоқда. Тадқиқотларга
кўра, компанияларнинг тахминан 45 фоизида киберхавфсизлик бўйича
мутахассислар етишмаслиги аниқланмоқда. Бу замонавий ташкилотлар, ҳам
ҳукумат, ҳам тижоратга қарши киберҳужумларнинг жабҳасини кенгайтириш
шароитида юзага келган тизимли муаммо ҳисобланади. Ушбу мақолада биз
ахборот хавфсизлиги соҳасида кадрлар етишмаслиги сабабларини ва ушбу
муаммони ҳал қилишнинг имкониятларини кўриб чиқамиз.
Кадрлар етишмаслиги масаласи ҳам бизнес учун, ҳам давлат идоралари
учун долзарбдир. Тижорат компанияларига келсак, сўров натижаларига кўра
27% кичик ва ўрта ташкилотларнинг штатида ушбу соҳанинг мутахассислари
йўқ. 500 нафар ходимга эга бўлган компанияларнинг ярмидан кўпида ахборот
хавфсизлиги хизматчиси беш кишидан ошмайди. Шу билан бирга, сўровда
қатнашган компанияларнинг атиги 20% аутсорсингдан фойдаланади, 67% эса
мустақил ахборот хавфсизлиги мутахассисларидан фойдаланмайди. Сўров
ўтказилган компанияларнинг 81% ахборот хавфсизлиги бўйича ходимлар
етишмовчилигининг
кўпайишини
тахмин
қилмоқдалар.
Фақат
16%
компаниялар ушбу талаб бир неча йил ичида қондирилади, деб ишонишади.
Таълим муассасасида ўқитишнинг мураккаблиги ахборот хавфсизлиги бўйича
мутахассислар етишмаслигининг асосий сабабларидан биридир. Ахборот
хавфсизлиги мутахассислиги бўйича ўқиѐтган талаба компания ѐки давлат
ташкилотини ҳимоя қилиш учун ишлатиладиган кўплаб турли хил
технологияларни ўзлаштириши керак ва бу жуда қийин, чунки ўқув муассасаси
ҳар доим ҳам керакли асбоб-ускуналар ва дастурий таъминотни сотиб олиш
имконига эга эмас, чунки уларнинг кўпчилигининг буджети чекланган.
Бундан ташқари, нашр этилган ахборот хавфсизлиги бўйича яхши ўқув
техник адабиѐтлари кам. Таълим, аввало, ўқитувчи ва талаба ўртасидаги ўзаро
муносабатларнинг икки томонлама жараѐнидир. Улар қандайдир маълумот
базасига таяниши керак. Аммо китоблар ва қўлланмаларда материал тақдимоти
аста-секин соддалаштирилади, улар энг оддий саволлар ва мавзулар билан
189
шуғулланади. Амалиѐтга жуда кам аҳамият берилади: кўп ҳолларда назарий
машғулотлар жараѐнида амалий мисоллар мавжуд эмас.
Бундан ташқари яна бир муаммо пайдо бўлади. Ҳақиқат шундаки, яхши
ахборот хавфсизлиги ўқитувчиси ўз соҳасининг мутахассиси бўлиши керак, бу
аксиома. Аммо нима учун бундай мутахассис ўқитувчи бўлиши керак, чунки
корхонада у кўпгина университетлар ѐки коллежларга қараганда анча кўп
нарсаларни олиши мумкин. Маълум бўлишича, жуда кам сонли ахборот
хавфсизлиги бўйича мутахассислар таълим муассасаларига ишлаш учун
боришади. Натижада талабаларни тайѐрлаш сифати ѐмонлашади.
Таълим муассасаларида ўқитиш даражаси ўқитувчиларга муносиб меҳнат
шароитлари (иш ҳақи, моддий-техника базаси ва бошқа манбалар) билан
таъминланган коллеж ва университетларда мутахассисларни тайѐрлаш сифати
юқори деб аташ мумкин. Аммо бундай таълим муассасалари жуда кам, шунинг
учун ҳам ахборот хавфсизлиги мутахассислиги битирувчиларининг ҳаммаси
ҳам ишлаш учун зарур бўлган маълумотларга эга эмаслар.
Яна бир муаммо шундаки, киберхавфсизлик ҳар доим мавжуд асосга кўра
ўзига хос «устқурилиш» дир ва бу таълим муассасаси учун ҳам амал қилади.
Масалан, «Тармоқ хавфсизлиги» йўналиши.
Ушбу соҳадаги муаммоларни профессионал даражада ҳал қилиш учун сиз
тармоқ технологиялари ҳақида аниқ маълумотга эга бўлишингиз керак: тармоқ
қандай ишлайди, қандай маълумотларни узатиш протоколлари мавжуд,
тажовузкор қандай заифликлардан фойдаланиши мумкин ва ҳоказо.
Киберхавфсизликка кириш чегараси кўп жиҳатдан маълум технологияларнинг
ишлаши ва уларни бошқариш тамойиллари ҳақидаги мавжуд билимларга
боғлиқ.
Агар коллеж ѐки университетда ахборот хавфсизлиги бўйича
мутахассисларни тайѐрлаш тизимини яратишга имкон берадиган техник база
мавжуд бўлса, унда ҳеч қандай муаммо бўлмайди. Масалан, ахборот
хавфсизлигида Линух операцион тизими ѐрдамида жуда кўп ишлар амалга
оширилади, шунинг учун таълим муассасасида ушбу соҳада жиддий
мутахассис бўлиши керак. Агар бундай мутахассис бўлмаса, унда кадрлар
тайѐрлаш сифати юқори бўлишини кутишнинг ҳожати йўқ.
Энг талабгор мутахассисликлар Дунѐ бозорида энг кам хавфсизлик
муҳандислари - киберхавфсизлик воситаларини лойиҳалаш, амалга ошириш ва
созлаш бўйича мутахассислардир.
Иккинчи ўринда кибержиноятчиларнинг воситалари, потенциали ва
мавжуд ҳужумларини ўрганадиган таҳлилчилар жойлашган.
190
Учинчи позицияни виртуал майдонда давлат ташкилотлари ва тижорат
компаниялари чегараларини ҳимоя қиладиган техник маъмурлар эгаллайди.
Мутахассисларининг талабини қондириш муаммосининг ечим ва
усуллари ушбу соҳада кадрлар етишмаслигини камайтириш билан бирга,
киберхавфсизлик
соҳасида
мутахассисларни
тайѐрлаш
даражасини
яхшилашнинг бир неча йўли мавжуд:
1. Давлат томонидан кўриладиган чоралар.
Турли таълим муассасаларида киберхавфсизлик бўйича мутахассисларни
тайѐрлаш устидан назоратни кучайтириш лозим. Масалан, жорий қилинадиган
ѐки аллақачон киритилган моддий-техник базани ва янги дастурларни баҳолаш.
Агар таълим муассасаси юқори технологиялар билан заиф боғланган бўлса,
ушбу таълим муассасасини жуда яхши ўқитилган мутахассислар битирмайди.
Университетлар ва коллежларнинг ўзида ҳам жуда юқори моддий-техник база
бўлмаса, ўқув жараѐнининг сифатини оширишга имкони етмайди.
2. Бизнес ва таълим муассасалари томонидан олиб бориладиган чора-
тадбирлар.
Университетлар ахборот хавфсизлиги муаммолари ва шу билан боғлиқ
муаммоларни ҳал қиладиган юқори технологияли компаниялар билан
ҳамкорлик қилишлари керак. Ҳозирги даврда Гоогле, Маил.ру Гроуп, Яндех,
Оранге ва бошқа компаниялар турли университетлардан талабаларни амалиѐт
ўташга таклиф қилмоқда. Бу ахборот хавфсизлиги билан боғлиқ бўлган
бизнесга оид вазифаларини бажаришдан иборат бўлиб, талабалар нафақат
назарий, балки амалий машғулотлар ҳам олишади.
3. Таълим муассасалари ва онлайн курслар томонидан олиб бориладиган чора-
тадбирлар.
Фақатгина
давлат,
ўқув
муассасалари,
бизнес
ва
онлайн
университетларнинг биргаликдаги саъй-ҳаракатлари ахборот хавфсизлиги
соҳасида таълим сифатини яхшилайди ва бозор эҳтиѐжлари ва мавжуд
мутахассислар ўртасидаги фарқни камайтиради. Чунки мутахассисларнинг
фикрига кўра, агар вазият ҳозирда тузатилмаса, унда 2024 йилга келиб жаҳон
бозорида ИТ-мутахассисларнинг умумий етишмаслиги 200 миллион кишига
этади.
Офлайн таълим ва онлайн таълим бир-бирига яқинлашмоқда ва онлайн
форматда янада мослашувчанлик имконияти мавжуд. Бунинг учун коллеж ѐки
университет кўпроқ вақт талаб қилади. Олий таълим ва амалий ҳолатлар билан
бирлаштирилганда талабалар учун энг мақбул замонавий ўқув режими - аралаш
режимдир.
191
Ушбу йўналишда ижобий тенденция мавжуд. Ҳар бир инсон жуда яхши
тушунади, агар сиз илғор тажрибани таълим жараѐнига киритмасангиз, у ҳолда
кадрлар тайѐрлаш сифати ўсмайди ва фақат амалиѐтчи ўқитувчи илғор
тажрибани амалга ошириши мумкин, шунинг учун мутахассисларни тайѐрлаш
сифати охир-оқибат унинг билимлари, кўникмалари ва қобилиятлари
даражасига боғлиқ бўлади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
