Сборник докладов республиканской научно-методической конференции вопросы применения современных систем и технологий

IMKONIYATI CHEKLANGAN INSONLAR HAYOTIDA 
MASOFAVIY TA‟LIMNING AHAMIYATI 
Rahimov T.G.
, Musadjanova N.A., ТАТU 
O‗zbekiston ta‘lim sohasini jahon standarlariga olib kelishda ko‗p harakatlar 
qilmoqda. Mamlakatimizning maydoni kattaligi va markazdan geografik uzoqlashgan 
viloyatlar mavjudligi elektron ta‘limni rivojlanishiga asosiy sabab bo`lib, unga katta 
ahamiyat berilishiga olib kelmoqda. Bugungi kunda oliy ta‘lim olishning masofaviy 
shakli insonlar uchun ma‘lumot olishning qulay usuli hisoblanadi, ya‘ni obyektiv 
sabablarga ko‗ra (oilaga ega bo‗lish, doimiy ish joyi, bilim olish markazidan hududiy 
masofa) kunduzgi o‗qishga va sirtqi kurslarda o‗qishning imkoni yo‗qligidir. Bundan 
tashqari, ushbu ta‘lim shakli amalda imkoniyati cheklangan insonlar va nogironligi 
mavjud kishilar uchun yagona imkoniyatdir. Masofaviy shaklda o‗qiyotganda 
tanlangan mutaxassislik bo‗yicha bilim olish motivatsiyasi butun dunyo bo‗ylab 
masofadan o‗qitish rivojlanishining eng kata harakatlantiruvchi kuchidir. Ushbu 
mashg'ulot shaklini tanlangan insonlar nima? qanday bilim olishni istayotganini va 
nima uchun universitetlarga kirishini aniq tushunadigan insonlardir. Bugungi kunda 
abituriyentlar uchun ta‘lim shaklini tanlashda rol o‗ynaydigan asosiy omillar 
qulaylikva axborot maydonining mavjudligidir. Bundan tashqari fanlarni o‗rganish 
uchun vaqtni boshqarish imkoniyati, qo‗shimcha darslarni rejalashtirishga 
moslashuvchan yondashuvning mavjudligidir. Masofaviy ta‘lim shakli joriy qilingan 
universitetlarda masalaning texnik va uslubiy jihatlari berilgan: ma‘ruza kurslarining 
raqamli versiyalari bo‗lgan kuchli elektron kutubxonalar, fanlarning elektron o‗quv 
uslubiy majmualari mavjud. Аmaliy va laboratoriya mashg'ulotlarini amalga oshirish 
bo‗yicha ko‗rsatmalar. Elektron platformalar amalga oshirildi, ular orqali talabalar 
o‗qituvchilar bilan muloqot qilish, paydo bo‗lgan muammolarni tez dahal qilish 
imkoniyatiga ega. Imkoniyati cheklangan insonlar uchun oily ma‘lumot olish 
masalasi o‗ta dolzarbdir. Kunduzgi ta‘lim masalasibu kabi odamlarning aksariyati 
mashg'ulotlar ko‗pincha turli ko‗p qavatli binolarda, hech qanday to‗siqsiz muhitda 
o‗tilishi sababli ma‘lum bir muammolarga sabab bo‗ladi. Sirtqi kurslarda talabalar 
uchun ham xuddi shunday savollar tug'iladi. Masofaviy o‗qitishning shartsiz ustunligi 
bu ta‘lim muassasasi hududida faqat joriy va yakuniy attestatsiyadan o‗tish 
uchungina kelish kerak bo‗ladi. Nogironligi mavjud insonlar uchun masofaviy 
ta‘limning mavjudligi ularning ijtimoiylashuvi va mamlakat iqtisodiyotiga 
qo‗shilishida hal qiluvchi rol o‗ynaydi. Kasbiy ma‘noda integratsiya paydo bo‗ladi, 
bu ularga teng huquqlar va kasb-hunar egallash, ularning malakasini oshirish 
imkoniyatini kafolatlaydi, bu ularni iste'molchilardan iqtisodiyotning faol 

---

124 
yaratuvchisiga aylantirishga yordam beradi. Masofaviy o‗qitishning o‗ziga xos 
xususiyati o‗quv jarayoni ishtirokchilarining bilvosita o‗zaro ta‘sirida yotadi: hamma 
narsa talabaning shaxsiy tashabbusi, uning shaxsiy jadvaliga binoan mustaqil ishlash 
istagi bilan bog'liq. Shu bilan birga, ta‘lim muassasasida har kuni bo‗lish zarurati va 
talaba uchun qulay bo‗lgan joyda va qayerda o‗qish imkoniyati yo‗q qilinadi. 
Masofaviy o‗qitish talabalarning o‗zini o‗zi rivojlantirishni ta‘minlaydi. O‗z-o‗zini 
rivojlantirish ko‗nikmalarini shakllantirish kelajakdagi mutaxassisning nostandart 
muammolarini hal qilish, kasbiy va shaxsiy o‗sishni rag'batlantirish va motivlarini hal 
qilish, o‗z-o‗zini rivojlantirish usullari va shakllarini tanlash bilan bog'liq 
imkoniyatlarini belgilaydi. O‗z-o‗zini rivojlantirish jarayonida aks ettirishga ehtiyoj, 
kasbiy yechimning innovatsion usullarini aniqlash vashaxsiy muammolar, ishlashni 
tanqidiy baholash kabilarni nazarda tutadi. Masofadan o‗qitishni tashkil etishni 
hozirgi zamon modellarining asosida kommunikatsiya va tarmoq texnologiyalari 
yotadi. Masofaviy o‗qitish asosida ta‘lim berish uchun o‗qish istagida bo‗lgan 
aholining muayyan qismini ta‘lim muassasasi joylashgan yerga yig‗ish shart emas. 
Tinglovchi yoki o‗quvchi tomonidan ortiqcha sarf - xarajat qilish zarurati bo‗lmaydi. 
Masofaviy o‗qitishga jalb qilinuvchi kontingentni quyidagi ijtimoiy guruhlarga 
mansub bo‗lgan shaxslar tashkil qilishi mumkin: 

ikkinchi oliy yoki qo‗shimcha ma‘lumot olish, malaka oshirish va qayta 
tayyorgarlik o‗tash istagida bo‗lganlar; 

mintaqaviy hokimiyat va boshqaruv rahbarlari; 

an'anaviy ta‘lim tizimining imkoniyatlari cheklanganligi sababli 
ma‘lumot ola olmagan yoshlar; 

o‗z ma‘lumot maqomini zamonaviy talablar darajasiga ko‗tarish istagida 
bo‗lgan firma va korxonalar xodimlari; 

ikkinchi parallel ma‘lumot olishni xohlagan tinglovchilar; 

markazdan uzoqda, kam o‗zlashtirilgan mintaqalar aholisi; 

erkin ko‗chib yurishi cheklangan shaxslar; 

jismoniy nuqsonlari bo‗lgan shaxslar; 

harbiy xizmatda bo‗lgan shaxslar va boshqalar. 
Shu bilan birga, hozirgi paytda nogironlarning jamiyatga muvaffaqiyatli 
qo‗shilish imkoniyati mavjud bo‗lib, ba‘zi toifalarga kasb olishga imkon 
bermaydigan bir qator savollar mavjud. Masofaviy ta‘limning metodik, iqtisodiy, 
ijtimoiy yutuqlar va afzalliklari, hamda kamchilik tomonlari mavjud.
Xulosa qilib aytganda, zamonaviy texnologiyalar o‗z-o‗zini rivojlantirish va 
o‗z-o‗zini yaxshilashga intiladigan har bir inson uchun keng imkoniyatlar ochadi.