Say d u lla m irzayev

«H ar bahor bu qir va adirlarni ayri, nozik dorivor
giyohlar, ildizlari y e r qa ’riga ketadigan yantoqlar, yovshanlar
qoplaydi, qir oralig ‘ida esa serdon, sermag ‘iz shuvoqlar о ‘sadi,
shuvoqzorga bahorda bir sho ‘ng ‘igan qo 'zi ко 'zda qo ‘y bo ‘lib,
dumbasini arang ко ‘tarib chiqadi.
Y ozga borib, ham m a g iy o h la r q u rib -q o vjira b qolg an id a
behudud sayhonliklardagi yantoqlar belboqqa kelib g ‘arq pishadi,
shunda uning tanasiga yig ‘ilgan sharbat vujudiga sig ‘may, chars-
chars y o rila d iy u , ко ‘z ilg ‘am as y a n to q z o r la r go ‘y o oppoq
nisholdaga о ‘xshash oq ко ‘pikka cho ‘miladi. Yantoq pishgach,
unga tuyalar qo ‘yib yuboriladi. Bir hafta о ‘tmasdanoq bu tuyalar
o'rkachlari dirkillab, yan toq sharbatidan m ast bo'ladiyu butun
M arjontov tuyalarninghayqirig 'idan larzaga keladi...»
Romandan 
bu qadar haqqoniy, jonli va go‘zal tabiat manzaralari tasvirini 
у ana keltirish mumkin. Shunisi muhimki. romandagi bunday 
suluv tabiat k o ‘rinishlari, benazir peyzaj tasvirlari asarning 
g ‘oyaviy m undarijasini ochishga bevosita xizm at qilgan. '
Romanning o ‘qishli boiishini va jozibadorligini oshirgan.
«Adolat manzili» romanida bahsli, munozarali o ‘rinlar va 
tahrirtalab jumlalar ham yo‘q emas. Yozuvchining har ikkala 
sevimli qahramoni — ota-bola Suyun Burgut va Lochin poIvOn 
taqdirini bir xil yo‘1 — fojiali o ‘lim bilan yakunlashi o ‘quvchida 
muayyan e’tiroz uyg‘otishi aniq. Asarda adib beg‘ubor yoshlik 
timsoli Lochin polvonni omon qoldirib, isyonkor tuyg‘ular 
tu g ‘yonini y an ad a te ra n ro q , kengroq aks ettirsa, yovuz 
desantchi-tergovchilarni yanada k o ‘proq fosh etsa, nur ustida 
a io nur boiardi.
U muman olganda, Odil Y oqubovning «Adolat manzili» 
rom anida 0 ‘zbekistonda o ‘tgan asrning 80-yillari ikkinchi 
yarmida bo‘lib o ‘tgan voqealar mohirona aks ettirilgan. Milliy 
mustaqillik mohiyatini chuqur anglashga xizmat qiluvchi bu 
asar zamonaviy adabiyotning jiddiy yutug‘idir.
349

---

Shunday qilib, Odil Yoqubov romanlari o ‘zbek nasrining 
y o rq in , serjilo va serm azm un sah ifalarin i ta sh k il etadi. 
Akademik Salohiddin M am ajonov qayd qilganidek: «Adib 
o ‘zbek prozasini, to ‘g‘riro g ‘i, rom anchilikni b ir bosqich 
yuqoriga ko'tardi. «Ulug‘bek xazinasi» romani « 0 ‘tgan kunlar», 
«Navoiy»lardan keyin tarixiy romanchiligimizdagi quvonchli 
hodisadir, yangi bosqichdir, u tarixiy-psixologik roman sifatida 
ajralib turadi. Biroq bunda hozirgi zam on rom anchiligida 
ravshan sezilayotgan falsafiy yo‘nalish vazni ham sezilarli holda 
ko‘rinadi. Bu fazilat «K o‘hna dunyo» romaniga kelib salmoqli 
o ‘rinni egallaydi va bu asar tarixiy falsafiy rom an tom on 
tashlangan dadil qadam b o ‘ldi. Sotsial-psixologik rom an 
boim ish «Diyonat» o ‘zbek adabiyotining yetuk asarlari safidan 
mustahkam o ‘rin oldi. «Oq qushlar, oppoq qushlar» romanida 
tahliliy, tanqidiy tafakkur kuchli»101.
Odil Y oqubov ijodi haqidagi fikr-m ulohazalarni uning 
dramaturgiya sohasidagi faoliyati bilan yakunlash maqsadga 
m uvofiqdir. Zero, yozuvchining dram aturgiya sohasidagi 
izlanishlari ham ibratlidir. Odil Y oqubovning «M urakkab 
saylov» (1955), «Chin m uhabbat», «Aytsam tilim kuyadi, 
atmasam dilim» (1956), «Yurak yonmog‘i kerak» (1957), «Olma 
gullaganda» (1960), «Fotihi muzaffar yoki bir parivash asiri» 
(1996), «Bir k o sh o n a sirla ri» (2000) k ab i d ra m a la ri 
respublikamiz teatrlarida muvaffaqiyat bilan sahnalashtirilgan: 
tomoshabinlarga manzur b oigan.
D ramaturgning «Fotihi muzaffar yoki bir parivash asiri» 
asari buyuk sohibqiron Amir Temur tavalludining 660-yilligiga 
tuhfa b o ‘ldi. A sarda Temurning m a’naviy fazilatlari, oddiy 
insonga xos tuyg‘ulari, ichki kechinmalari, orzu-istaklari, fikr 
va mulohazalari ustalik bilan ko‘rsatib berilgan. Shuningdek, 
dram ada Bibisardor, Saragul, Aqchagul, Suluvko‘z singari 
obrazlar mahorat bilan yaratilgan.
«Bir koshona sirlari» dramasi zamonaviy mavzu tasviriga 
bag‘ishlangan. U nda inson xarakterining murakkabligi, yangi