yaratdi. H ar ikkala sahna asari, xususan, «M uqanna» (1943) urush
yillaridagi o ‘zbek dramaturgiyasining jiddiy yutug‘i hisoblanadi.
«M uqanna» dram asida V atanga m uhabbat,
bosqinchi yovga
n afrat g ‘oyalarini olg‘a surishda tarixiy o ‘tm ish m avzusidan
m o h iro n a fo y d alan ilg an . D ra m a d a b o b o la rn in g M u q a n n a
boshchiligida arab istilochilariga qarshi olib borgan qahram onona
kurashi ustalik bilan k o ‘rsatilgan. Dram aturg arab istilochilarini
qoralagan holda arab xalqiga d o ‘stona munosabatni ifoda etadi.
Zarafshonlik dehqon G ‘irdak tilidan aytilgan quyidagi so‘zlarda
dramaturgning ana shu nuqtai nazari yaqqol k o‘rinadi:
A rabda ham musichaday begunoh,
Senga о 'xshash bechoralar juda ко ‘p.
Jaloyirga yo g 'd ir barcha qahringni,
Battolga soch, qancha bo Isa zahringni.
K im ki bosib kirgan bo ‘Isa yurtingga
Shuni qurit!
D ra m a n in g b o sh q a h ra m o n i — H o sh im H a k im o ‘g ‘li
M uqanna otli tarixiy shaxs. U hayotiy b o ‘yoqlarda
jon li va
toM aqonli qilib tasv irlan g an . M u q a n n a d u sh m an g a qarshi
ku rash d a mislsiz sab o t, m a to n a t, m ardlik va q a h ra m o n lik
k o ‘rsatadi.
A s a r k o n f lik ti — h a y o tiy h a q iq a tg a m o s. K o n flik t
M uqanna, O tash, G ulobod, Guloyim, G ‘irdak
kabi m ahalliy
xalq vakillari bilan arab q o ‘shini q o ‘m ondoni Saidbattol, arab
ruhoniysi Jaloyir, qul xo‘jasi Feruz singari shaxslar o ‘rtasidagi
hayot-m am ot kurashi asosiga qurilgan. D ram a g‘oyasi ana shu
ijobiy va salbiy obrazlarning xatti-h arak ati, ayovsiz kurashi,
d ialo g va m o n o lo g la rig a s in g d irib y u b o rilg a n . X u su sa n ,
M uqanna m onologlari zo ‘r m ahorat bilan yaratilgan.
She’riy y o ‘l bilan yozilgan «M uqanna»
dram asi m azm un
teranligi va badiiy shaklining mukammalligiga k o ‘ra «Otello»,
«Gamlet», «Alisher Navoiy» kabi m ashhur sahna asarlariga yaqin
turadi. Atoqli yozuvchi A. Fadeev: «M uqanna» pyesasi g‘oyat
zo‘r iste’dod bilan yozilgan», — deb ta ’kidlagan edi. Akademik
Komil Yashin ham dram aga yuqori baho berib, «Guloyimning
muloyim, shu bilan birga, dushm anga nisbatan shafqatsiz va
276
m ard o n av o r obrazi jah o n adabiyotidagi Laurensiya, Shirm ,
N e sto n -D a rijo n singari o ‘lm as o b raz larn i csga soladi. o '/
xususiyatlari bilan esa ulardan qolishmaydi» deb yozgan edi.
So‘z san’ati xazinasiga qimm atli hissa q o ‘shgan hassos shoir
H am id Olimjonning badiiy tasvir m ahorati — keng qamrovli.
U yo zuvchining h a y o tn i o ‘rg anish i
va m avzu tan la sh id a n
boshlab, o ‘z ichiga m azm un va shakl tushunchasining barcha
b o ‘la k la rin i q a m ra b o lad i. S h u n d a y b o ‘lsa -d a , rus adibi
K. Fedin aytganiday: «...yozuvchining m ahorati haqidagi gapni
tildan boshlash kerak. C hunki h a tto badiiy shaklning bosh
b o ‘laklaridan b o ‘lgan kom pozitsiya ham aham iyati jihatidan
yozuvchi tilidan keyin turadi». H am id Olimjon o ‘z asarlarida
poetik m azm unni til boyliklaridan
unumli foydalangan holda
ustalik bilan sodda va siqiq qilib, yorqin ifodalagan. Shoir
a sarlari tilid a um um iylik, soxtalik , jim jim a d o rlik , o ‘rinsiz
tak ro rla r, tushunilishi qiyin b o ‘lgan arxaik so ‘z va ib oralar
y o ‘q. U x a lq m a q o lla ri va h ik m a tli s o ‘z la ri d a ra ja s id a
serm azm un misralar, go‘zal baytlar yaratgan. Shoir she’riyatida
h a y o tiy f a k tla r n i c h u q u r
m u s h o h a d a q ilis h , jo n li til
boyliklaridan m ahorat bilan foydalanish asosida yuzaga kelgan:
«Farzand guldir, ona bir b o ‘ston, shuning bilan jah o n guliston»,
«M eva b o ‘lmas q uru q d ara x td an , nishon b o ‘lmas m ozorda
bax tdan» , «Qilm oq kerak v a ’daga vafo, vafosizlar tortgusi
jafo», «Quyoshni yengolmas qora zulmat», «D aryoday zo‘r va
m ohir inson» singari falsafiy m a ’noga ega b o 'lgan hikm atli
so‘z va iboralar tez-tez ko‘zga tashlanib turadi.
H am id Olimjon she’riyati — asar g ‘oyasini
obrazli tarzda
ochishga xizm at qiluvchi o ‘xshatish, sifatlash , m u b o la g ‘a,
jonlantirish kabi xilma-xil tasviriy vositalarga boy. Shoir ijodida
eng k o ‘p q o ‘lla n ilg a n b a d iiy ta s v iriy v o s ita , s h u b h a siz ,
o ‘xshatish d ir. S hoir m uayyan b ir h o disani yoki q ah ram o n
holatini ikkinchi bir hodisaga, holatga o ‘xshatish y o ‘li
bilan
k o ‘p v a q t y o rq in , g o ‘zal va o rig in a l ta s v ir y a ra tib ,
o ‘quvchilarga estetik zavq bag ‘ishlaydi:
Do'stlaringiz bilan baham: